Tập thơ đầu tiên của Nguyễn Thụy Đan vừa thực hiện đầu tháng 8/2024 là In Illo Tempore . Đây là câu La Tinh mở đầu bài đọc Phúc Âm trong lễ Công giáo cổ truyền, câu này nghĩa là: “Trong Những Ngày Ấy” Xử dụng phương ngữ này làm tựa đề của một tập thơ, người đọc lập tức hướng suy nghĩ của mình về quá khứ, về suy nghiệm và còn là những thầm kín sâu lắng muốn bày giải ra của tác giả . Tập thơ do FORMApubli phát hành và đường dẫn mua sách tại: https://vitanova.vn/illo/
Nguyễn Thụy Đan là một tác
giả trẻ, chỉ mới xuất hiện chừng gần mười năm gần đây, nhưng lại là một tác giả
được nhiều người nhắc tới bởi vì những điều đặc biệt của những thiên hướng rất
lạ trong văn học.
Trong bài viết của Nhà văn
Trần Doãn Nho ghi lại : Nguyễn Thụy Đan cũng đã từng được đề cập trên nhật báo
Người Việt năm 2014 qua một bài phỏng vấn do phóng viên Thiên An thực hiện: “Lạc
Lõng” Cậu Nho Sinh Người Mỹ Gốc Việt.”
Trả lời cho câu hỏi: “Tại sao lại thích học chữ Hán-Nôm?,” Nguyễn Thụy
Đan nói: “Không học Hán-Nôm, không thể hiểu sâu về đất nước và con người Việt
Nam. Sống ở hải ngoại mà không muốn bị mất gốc, ắt phải hiểu biết văn hóa quê
cha đất tổ.”
Tạp chí Thư Quán Bản Thảo do
Trần Hoài Thư thực hiện, vào số 91 phát hành đầu năm 2021 mang tên Đầu Xuân Lộc
Mới đã dành để giới thiệu tới mọi người một tài năng lạ là Nguyễn Thụy
Đan. Lúc đó Đan 24 tuổi, được biết là một
người trẻ sinh ra và lớn lên ở Mỹ, đặc
biệt chuyên sâu về văn học Hán-Nôm, làm thơ và sống như một Nho sinh giữa một
thành phố đa văn hóa và tiên tiến nhất Hoa Kỳ là New York.
Tôi làm quen với Đan qua
Facebook và đó cũng là khoảng thời gian Đan đang tìm kiếm một khung trời mới
hơn cổ văn, Đan tìm đọc, và mở rộng tìm kiếm với Văn học Việt Nam bằng các gặp
gỡ chuyện trò và nghiên cứu. Một lần khi tới chơi và ở lại với Trần Hoài Thư,
trao đổi sâu về một thời văn học Miền Nam, Trần Hoài Thư nói về văn chương phản
kháng, phản chiến của văn chương Miền Nam trong thời gian 1960-1975. Đan nói rằng Văn chương Miền Nam thời đó
không là văn chương phản chiến là Văn Chương Yếm Thế thì đúng hơn.
Câu trả lời của Đan là một
nhận định rất mới, lạ và bắt buộc người nghe phải trầm tư hơn.
Rồi sau đó, năm 2021, sau nhiều lần trò chuyện qua tin nhắn, rồi bằng
điện thoại, Nguyễn Thụy Đan đi từ New York xuống Virginia để gặp nhau lần đầu.
Đó là một chàng thanh niên khuôn mặt sáng, trắng trẻo, và hơi bụ bẫm. Dù đã
nhìn thấy hình ảnh của nhau, nhưng thú thật là tôi giật mình. Đan trẻ quá so với
những gì tôi biết qua việc đọc được của Đan với thơ, với văn , với tiểu luận và
với trò chuyện trên mạng.
Nhưng tôi lập tức thấy ngay
từ Đan trong những lời trao đổi với nhau rất ngắn trên đoạn đường về nhà là bên
trong khuôn dáng hòa nhã đó là một nội tâm cực kỳ phong phú mà Đan khao khát
giãi bày. Vấn đề là những giãi bày đó có được lắng nghe và chia sẻ được hay
không.
Qua thơ văn sáng tác của Đan
từ thời điểm này, người đọc đã nhìn thấy những biến động mới lạ. Từ hướng về
văn học Hán-Nôm , qua văn học hiện đại và rất nhiều suy tưởng nghiêng và tâm
linh. Đối thoại với nội tâm, đối thoại với những minh triết Đông Tây Kim Cổ.
Tập thơ mà Đan vừa cho thực
hiện là một chứng minh rõ cái suy nghĩ ban đầu đó. Một mặt hồ tĩnh lặng luôn ôm
trong lòng một thẳm sâu diệu vợi. Tập thơ làm tôi choáng ngợp bởi những dồn dập
từ một dòng chảy ngồn ngộn cảm xúc bày giải. Là như thế, những thác những ghềnh
đi tìm ra bể rộng bằng an.
“im lặng đồi cùng dịu dàng
đêm
cánh rừng đông-bắc trĩu muộn-phiền.
ngươi chẳng thấy
đâu đó quanh đây
tịch-mạc tôi. cùng vời vợi
em.”
Xa cảng Vienna Metro là nơi
tôi đón Đan trong lần đầu tiên hội diện, và cũng là nơi đầu tiên tôi phải đối
điện với một tình thế lạ, đó là thể nghiệm từ một im lặng trong thấu hiểu và cảm
thông không nói bằng lời.
Đan sinh ra trên một đất nước
khác, không phải Việt Nam. Sống trong một môi trường khác, an bình và phát triển,
và được dậy dỗ từ một nền giáo dục tiên tiến. Nhưng chính từ đó, khi chúng ta
biết Đan thì chúng ta lại gặp một Nguyễn Thụy Đan khác. Một đam mê với văn
chương Việt Nam, một hướng vọng về thời đại xa xưa cũ và hơn vậy nghiên cứu về
học thuật. Cùng với đức tin tôn giáo, Đan sống trong cảm thức đời sống rất sâu
của thân phận con người.
Thế giới thơ của Đan là những
chiêm nghiệm , tìm tòi và khám phá những bí ẩn riêng (của vũ trụ chính mình và
sau đó là vũ trụ mênh mông biểu thị từ một cá thể nhỏ nhoi).
“đôi khi. trên trang giấy lận
đận
câu chữ bất chợt sáng láng
dòng huyền-ngữ. xác phàm chẳng
cùng hay.”
Xin được cùng Đan đuổi theo
những thể hiện trong dòng thơ ngập tràn cảm xúc này. Không phải là bây giờ đang
sống đây, mà Đan đưa người đọc về hoài niệm, về một thời quá vãng để nối với cảm
nhận bây giờ , lòng người man mác:
“trăng cố-quốc ngỡ miền trời
bể
ghế công-viên kể khẽ
hưng-vong
nhắc thầm buổi anh-hùng rơi
lệ
những đời người quạnh quẽ
xuôi đông.”
Vực thẳm là đêm đen, những đồng
vọng từ một cõi u hiển để tự đối thoại với mình, thấy hư ảo và thấy hiển linh từ
suy nghiệm của Đan làm người đọc rùng mình, chấn động khi cùng Đan tự xem xét
chính mình:
“những đêm thẳm. vời trông ngân-hán
ngậm ngùi từng hữu-hạn trêu
ngươi.
điêu-tàn vang bóng cõi lời
nghe trời thường-tại. nghe
tôi hão huyền.”
Thơ của Đan luôn rong ruổi
tìm kiếm về một điều xa khơi xưa cũ để cùng hóa thân trong chuyển biến không dừng.
Là đời sống? hay là suy tưởng? hay là cân phân giữa biển dâu thường tại với cái
vĩnh cửu khát khao? Tôi bị cuốn hút vào những câu hỏi để rồi vô vọng trước câu
trả lời.
“tôi một bữa già cùng vũ-trụ
từng phút giây gồm đủ
bi-hoan
hỏi phiến đá hợp tan mấy độ
đêm im lặng lạnh vỡ
không-gian.”
Tên tập thơ chữ La Tinh, lấy
ý từ cụm từ trích từ lễ Công giáo cổ, để người đọc khởi một hành trình đọc và
tưởng nghĩ đến quá khứ. Nhưng đây không là những lời hoài niệm mà là những bày
giải ngay lúc này khi luận cổ suy kim.
Tôi thực lòng cũng không chắc
là mình có hiểu được thơ của Nguyễn Thụy Đan theo như ý tác giả hay không.
Nhưng thực lòng nghĩ là cánh cửa đã mở của Đan cho phép mình đi vào những dòng
chảy miên man liên tục của tâm hồn mẫn tiệp. Mỗi dòng chữ gợi mở một điều trong
thẳm sâu suy nghiệm. Khi viết những dòng này, chính là bày giải lòng mình đồng
hành với Đan trên chính nỗi lòng của chàng.
“tôi cầm. tôi đọc. và tôi
tin.
giá sách chìm lãng quên. tôi
nguyện ngắm
mùa thương. chuỗi hạt đời hữu-hạn
cơn đói khát. bất-tận chờ sớm
mai.
…
sống sót cơ-hồ bằng tưởng-tượng
trong tôi mục rữa nỗi trầm-kha
linh-hồn nào chẳng buồn hầu
chết
cằn cỗi ban mai hứa-địa già”
Tập thơ không dài, chắt lọc từng dòng ký thác, gói gém những suy nghiệm cho
mỗi mảng tình riêng. Tới cha mẹ, tới vợ con và với bằng hữu. Nhưng đậm sâu là lời
tự tình với thiêng liêng. Không cần phải đọc hết mỗi bài đâu, mà mỗi câu chữ
luôn là gợi mở cho tôi phải dừng lại để hiểu về mình, sau đó mới cảm thông với
tác giả. Từ nguyện cầu, và tìm thấy để
soi sáng cho suốt hành trình làm người. như bài Hiển Linh :
“tôi đã nghe. sự chuyển vần của những
mầu nhiệm kinh-hoàng. chập chờn hiển-linh
giữa nồm ẩm chiều trời trùm cõi im nắng.
người đã xa. cùng muôn tiếng chợt vắng.
tôi đếm ngược. từng nhịp thở đăm chiêu
xơ cứng buồng phổi hơi hướm mộ-huyệt.
có những sâu kín. một mình người biết.
vùi trí nhớ băng-huyết. khôn phục-sinh
vang bóng của những tuyên-tín bệ-vệ.”
Hành trình của Nguyễn Thụy Đan đầy những thác ghềnh cuồng nộ, nhưng ẩn mật
với ghi nhận có vẻ như người đứng bên ngoài các bão giông để nhìn ngắm. Bởi vì
mặt nước bình lặng đó đang chứa dưới đáy là thăm thẳm sâu xa.
Từ vị trí là một người bạn. Tôi ruổi rong nhiều ngày với tập thơ này, và
khao khát hòa mình với những dòng chảy trong thơ Nguyễn Thuỵ Đan. Chợt nhớ lại
trong một bài viết ngắn của Nguyễn văn Sâm, (nguyên là Giảng sư Đại Học trước
1975, một đại thụ về nghiên cứu cổ văn Hán Nôm) đã nói về Nguyễn Thụy Đan như
thế này: “ Đó là một khuôn mặt lạ của học giới, của người Mỹ gốc Việt trên đất
Mỹ. Rồi em sẽ giải quyết được nhiều vấn đề còn tồn đọng trong văn chương Việt
nam và Trung Hoa. Chắc chắn vậy”
Tôi cũng nghĩ vậy, như chim Phượng Hoàng nảy sinh từ hoang tàn đổ vỡ, sẽ cất
cánh bay cao, bay xa mà khó lòng ước đoán được đích tới.
Tập thơ “In Illo Tempore” là những
nhịp đập cánh mới, tiếp nối các lần đập cánh, càng lúc càng mới và lạ hơn trong thẳm sâu những trăn trở từ nội
tâm của Nguyễn Thụy Đan.
Tôi muốn nghiền ngẫm và đồng hành với Đan . Nhưng, liệu có thể làm được như vậy không?