2829. THÂN TRỌNG SƠN Ầu ơ tiếng Mẹ ru con

Ảnh minh họa - Google images

Ầu ơ ( à ơi ) là tiếng đưa hơi trước hoặc sau mỗi đoạn hát ru, với giọng ngân nga kéo dài. Tiếng hò ru con có nhạc điệu chậm buồn, êm ái, du dương, gắn liền với những mái nhà tranh nhỏ, khu vườn xanh. Tiếng hò vẳng lên giữa trưa vắng hay đêm tối. Mẹ ru con khi bé còn ẵm trên tay, lắc nhẹ qua lại khi cất tiếng hò. Bé lớn lên tí nữa, mẹ sẽ cho vào võng hoặc phổ biến hơn là nôi,

chiếc nôi nhỏ xinh đan bằng mây, có bốn sợi dây cột ở bốn góc, treo thẳng lên hoặc kéo sang hai bên. Sợi dây đó gọi là “tao”.

    Hai tay cầm bốn tao nôi
    Tao thẳng tao dùi tao nhớ tao thương
    Tao thì báo bổ mẫu thân
    Tao thì kết nghĩa Châu Trần với anh.

Mẹ lắc nhẹ chiếc nôi đong đưa và cất tiếng ru. Nếu là nhà gỗ thì nôi treo cao trên giường để mẹ vừa ru vừa làm việc khác.

Hát ru rất quan trọng vì tâm hồn và thể xác của bé được nuôi dưỡng từng ngày, nghe tiếng ru à ơi bé sẽ ngủ ngon, rồi dần dà bé sẽ không ngủ nếu thiếu vắng tiếng hò ru quen thuộc.

Tuỳ theo người ru là mẹ, chị hay bà của bé, ta có thể gặp ở những lời ru những sắc độ tình cảm khác nhau, có khi hồn nhiên thơ ngây, có khi nặng trĩu tâm sự, lời ru buồn làm ta rung động về những hình ảnh quen thuộc của quê hương, về những tâm tình mộc mạc, hiếu thảo, chan chứa yêu thương của người phụ nữ Việt Nam.

Có thể là những câu ai cũng biết:

    Ru em em théc cho muồi
    Để mẹ đi chợ mua vôi ăn trầu
    Mua vôi Chợ Quán, Chợ Cầu,
    Mua cau Nam Phổ mua trầu Chợ Dinh
    Chợ Dinh bán áo con trai
    Triều Sơn bán nón, Mậu Tài bán kim.
Rồi từ “ kim “ mà hát tiếp:
    Kim Liên ơi hỡi Kim Liên
    Đẩy xe cho chị qua miền Hà Khê
    Trải qua dấu thỏ đàng đê
    Chim kêu vượn hú bốn bề nước non.

Mấy câu này là của truyện Lục Văn Tiên.

Và từ hình ảnh chim kêu vượn hú mà bắt sang câu:

    Má ơi đừng đánh con đau
    Chim kêu vượn hú biết nhà má đâu
    Má ơi đừng đánh con đau
    Để con bắt ốc hái rau mẹ nhờ.
    Má ơi đừng đánh con đau

Để con hát bội làm đào má coi.

Hình ảnh con chim làm mẹ liên tưởng rồi hát tiếp:

    Chim xa rừng thương cây nhớ cội
    Người xa người tội lắm người ơi
    Chẳng thà không biết thì thôi
    Biết rồi mỗi đứa một nơi cũng buồn.

Rồi dây dưa hát tiếp:

    Núi cao chi lắm núi ơi
    Núi che mặt trời không thấy người thương.
    Thương em anh cũng muốn vô
    Sợ truông nhà Hồ, sợ phá Tam Giang
    Phá Tam Giang ngày rày đã cạn
    Truông nhà Hồ, Nội tán cấm nghiêm.

Nhớ người thương, thêm nỗi nhớ nhà:

    Chiều chiều ra đứng ngõ sau
    Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều
    Chiều chiều lại nhớ chiều chiều
    Nhớ người quân tử khăn điều vắt vai.

Nhớ quê hẳn là nhớ hình ảnh con cò bay lả bay la:

    Con cò mà đi ăn đêm
    Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
    Ông ơi ông vớt tôi nao
    Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
    Có xáo thì xáo nước trong
    Đừng xáo nước đục đau lòng có con.

Còn bao nhiêu câu nữa có hình ảnh con cò, tiếng hò vẫn miên man.

    Cái cò lặn lội bờ sông

    Gánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ non.

Và:

    Cái cò cái vạc cái nông
    Sao mày dẫm lúa nhà ông hỡi cò
    Không không tôi đứng trên bờ
    Mẹ con cái vạc đổ thừa cho tôi
    Chẳng tin ông bắt cả đôi
    Mẹ con nhà nó còn ngồi ở kia.

Lại còn:

    Cái cò đi đón cơn mưa
    Tối tăm mờ mịt ai đưa cò về
    Cò về thăm quán cùng quê
    Thăm cha thăm mẹ cò về thăm anh.

Có thể bé đã ngủ nhưng tiếng hò ru vẫn tiếp:

    Cái cò là cái cò ca
    Bắt về làm thịt lấy ra ba phần
    Miếng nạc thì để phần chồng
    Miếng xương mẹ gặm miếng lòng phần con.

Tiếng hò vẫn chưa dứt:

    Cái cò là cái cò quăm
    Mày hay đánh vợ tối nằm với ai
    Có đánh thì đánh sớm mai
    Đừng đánh chặp tối chẳng ai cho nằm.

Câu này nối sang câu khác. Bé nghe quen rồi đâm ghiền! Có khi là tâm sự buồn, nghe như lời than thân trách phận:

    Chàng ơi phụ thiếp làm chi
    Thiếp là cơm nguội đỡ khi đói lòng
    Đói lòng ăn nửa trái sim
    Uống lưng bát nước đi tìm người thương.

    Nhớ ai em những khóc thầm
    Hai hàng nước mắt đầm đầm như mưa
    Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ
    Nhớ ai ai nhớ bây giờ nhớ ai.

    Chàng ơi xin chớ lo phiền
    Tóc xe trăm ngọn em liền gỡ xong
    Rối tơ em gỡ còn suôn
    Rối đầu có lược, rối lòng có em.

    Yêu nhau chả lấy được nhau
    Con lợn bỏ đói, buồng cau bỏ già
    Bao giờ sum họp một nhà
    Con lợn lại béo, cau già lại ngon.

    Gió đưa bụi chuối sau hè
    Anh mê vợ bé bỏ bè con thơ
    Con thơ tay ẵm tay bồng
    Tay dắt mẹ chồng, đầu đội thúng bông.

    Tay bưng dĩa muối chấm gừng
    Gừng cay muối mặn xin đừng bỏ nhau.

Hết tâm sự buồn lại đến chuyện hiếu thảo:

    Cây khô chưa dễ mọc chồi
    Bác mẹ chưa dễ ở đời với ta
    Non sông bao tuổi mà già
    Bởi vì sương tuyết hoá ra bạc đầu.

    Ngậm đắng nuốt cay thương thay lòng mẹ
    Bên ướt mẹ nằm, bên ráo con lăn
    Con ăn con ngủ mẹ đỡ băn khoăn
    Khi con trở trời hơi gió, mẹ chẳng an tâm chút nào.

 

    Khôn ngoan nhờ ấm cha ông
    Làm nên phải nhớ tổ tông ông bà
    Đạo con chớ có hững hờ
    Phải đem hiếu kính mà thờ từ nghiêm.

    Ăn chi ngon bằng cơm với cá
    Ai thương bằng tình mẹ thương con
    Bao giờ cá lý hoá long
    Đền ơn cha mẹ ẵm bồng ngày xưa.

Nếu là chị ru em, đã có những câu phù hợp hơn:

    Em tôi buồn ngủ buồn nghê
    Buồn ăn cơm nếp, cháo kê, thịt gà,
    Buồn ăn bánh đúc, bánh đa
    Củ từ, khoai nướng cùng là cháo kê
    Em tôi buồn ngủ buồn nghê
    Con tằm đã chín, con dê đã muồi
    Con tằm đã chín thì để lại nuôi
    Con dê đã muồi thì để em ăn.

Chị thuộc nhiều bài ca dao dài hơn nên đem ra hò, những bài đại khái như:

    Trèo lên cây bưởi hái hoa,
     Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân…

    Thằng Bờm có cái quạt mo,
    Phú ông xin đổi ba bò chín trâu…

    Hôm qua tát nước đầu đình
    Bỏ quên cái áo trên cành hoa sen…

Tiếng hò ru con, miền nào cũng có, nghe là biết ngay:

   May mô may chút nữa em lầm
   Khoai lang khô xắt lát em tưởng Cao ly sâm bên Tàu.

   Thiếu chi rau mà ăn rau bát bát
   Thiếu chi bạc mà tiêu bạc Đông dương?
   Thiếu chi người thương mà thương người bảo vệ
   Thiếu chi người tử tế mà em lại lấy Tây?

    Dao vàng mà rọc trầu vàng
    Đem têm cánh phượng gát ngang khay cừ
    Ba bốn nơi tới nói không ừ
    Quyết tâm đợi bạn bây chừ tới đây.

Vô Nam bộ thì nghe:

    Ví dầu cầu ván đóng đinh
    Cầu tre lắt lẻo gập ghềnh khó đi
    Khó đi mẹ dắt con đi
    Con đi trường học mẹ đi trường đời.
    Ví dầu cá bống đánh đu
    Tôm càng hát bội, cá thu cầm chầu
    Ví dầu ví dầu ví dâu
    Ví qua ví lại ví trâu vô chuồng.
    Ví dầu ví dẫu ví dâu
    Ví qua ví lại ví trâu vô rừng
    Vô rừng bứt một sợi mây
    Đem về thắt võng cho nàng đi buôn
    Đi buôn không lỗ thì lời
    Đi ra cho biết mặt trời mặt trăng.

    Gió mùa thu mẹ ru con ngủ
    Năm canh chầy thức đủ về năm
    Hỡi chàng chàng ơi
    Em nhớ tới chàng…

Rồi có khi chị ru những câu thiệt khó:

    Thiên sanh nhơn hà nhơn vô lộc
    Địa sanh thảo hà thảo vô căn
    Một mình em đứng giữa lòng thuyền
    Dưới nước trên trăng
    Biết cùng ai trao duyên gởi phận
    Cho bằng với thế gian.

Chị không cần ai có hiểu hay không ( Trời sinh người, người nào mà không có lộc, Đất sinh cỏ, cỏ nào mà không có rễ, ý nói ai cũng có phước riêng, lộc riêng của Trời cho. Hơn không hơn cũng kiếm cho bằng, có đâu thua bạn, bạn hòng cười chê.

Rồi chị hò tiếp:

   Tiền tài như phấn thổ
   Nhân nghĩa tựa thiên kim
   Con le le mấy thuở chết chìm
   Người thương ở bạc
    Nỏ kiếm với tìm mần chi.

Câu hò mang ý nghĩa “ tiền bạc rồi sẽ như bụi đất, chỉ có tình nghĩa còn mãi với thời gian.

Ai kia xin đừng thắc mắc liệu những câu hò đó có ai nghe ai hiểu không. Có đấy: chính người ru, ru cho bé mà cũng ru cho chính mình!

Tiếng ru là tiếng tự tình của dân tộc, của quê hương, lúc nào nghe cũng thấy da diết. Không còn nghe tiếng ru thấy như mất đi cái gì quí giá lắm. Thôi, hoài niệm vẫn còn đấy.

    Mai rồi con lớn khôn
    Trên đường xa nắng gió
    Lời ru là bóng mát
    Lúc con lên núi thẳm
    Lời ru cũng gập ghềnh
    Khi con ra biển rộng
    Lời ru thành mênh mông.

Đọc lại và chia sẻ với nhà thơ Xuân Quỳnh để yên lòng hơn vậy.

THÂN TRỌNG SƠN

( tháng 3 - 2023 ).