Đúng một con
giáp trước đây, năm 2010, tôi cùng một số bạn bè du xuân trên con tàu Sapphire
Princess. Chuyện ăn chơi trên du thuyền, dân Việt ta hầu như đều tỏ tường. Cứ
phè cánh nhạn hưởng. Muốn ăn lúc nào cũng được, muốn chơi lúc nào cũng OK. Ăn đủ
thập cẩm mỹ vị, tây tầu chi cũng có, nếm nơi này, nếm nơi kia, tùy thể tích của
cái bụng. Chơi thì casino sẵn đó, mặc
sức mà chi tiền. Nhưng thời gian chúng tôi ở trên tàu là mùa xuân, đúng hơn là
nằm y chóc vào ngày tết con cọp Canh Dần, nên chúng tôi…bầu cua cá cọp. Một ông
chắc thuộc loại tồn cổ đã âm thầm mang theo một bộ bầu cua cá cọp mới toanh, chạy
vào khu ăn buffet mượn đỡ một cái
đĩa, một cái bát. Vậy là gầy sòng ngay tại khu ăn uống. Chọn một góc vắng vẻ,
chúng tôi sát phạt nhau. Gọi là sát phạt cho máu lửa chứ thực ra chỉ vui xuân
vì mức đặt tiền được ấn định chỉ 25 xu! Cuộc chơi ngày càng vui khiến mấy anh tây
chị đầm đi ngang qua đều ghé lại coi lũ da vàng này làm cái chi. Coi một lúc,
hiểu cách chơi, họ đòi chơi. Thay vì đón tiếp họ để bầu cua cá cọp…quốc tế,
chúng tôi xin lỗi và dẹp cuộc chơi. Chẳng nên biến trò vui chơi ngày tết thành
một bàn cờ bạc cạnh tranh với khu casino
trên tàu.
Năm Dần chơi bầu
cua cá cọp là đúng chỉ số, ai cũng nghĩ như vậy. Nhưng trong sáu ô của trò bầu
cua cá cọp không hề có con cọp. Chỉ có: bầu, cua, cá, gà, tôm và nai. Vậy là mượn
oai hùm chăng? Có nhiều giả thuyết cho sự mượn oai hùm này. Thứ nhất: đọc là bầu
cua cá cọp nghe cho xuôi tai. Tôi thấy giả thuyết này dở ẹc. Đọc là “bầu cua cá
tôm”, “bầu cua cá nai” hay “bầu cua cá
gà” cũng xuôi tai vậy. Cớ chi phải mời bóng hình anh cọp về cho rắc rối? Giả
thuyết thứ hai: chữ “cọp” đây là đọc trại chữ “cọc” có nghĩa là con nai. Giả
thuyết thứ ba: trong phiên bản bầu cua cá cọp của Thái Lan có con cọp thay cho
con nai của phiên bản Việt Nam. Vì vậy nên người ta nghĩ là có sự nhầm lẫn khi
nhìn vào bàn cờ Thái để đọc vào bàn cờ Việt như vậy.
Trò chơi bầu
cua cá cọp quá quen thuộc với mọi tầng lớp dân ta nên ít người cắc cớ nghĩ về
những ô cờ này. Trong sáu ô thì chỉ có bầu không phải là sinh vật như năm ô
kia. Sao lại có sự đi lạc của bầu vào đây? Bầu đây là bầu rượu, vậy phải chăng
người tạo ra bàn chơi này là một dân nhậu? Dám lắm, vì cua, cá, tôm, gà và nai
đều có thể lên bàn nhậu được!
Tôi viết khơi
khơi như vậy vì đây là một bài phiếm, nói chuyện tào lao, nhưng khi gặp bài “Việt
Dịch Bầu Cua Cá Cọc” của nhà văn Nguyễn Xuân Quang mới giật mình. Ông này là
bác sĩ, nhà nghiên cứu về Việt tộc, và cũng là một nhà văn. Bài ông viết đặt vấn
đề “bầu cua cá cọc” một cách rất nghiêm chỉnh khiến những anh tơ lơ mơ như tôi
toát mồ hôi hột! “Bầu Cua Cá Cọc dưới con mắt tứ đổ tường thường được coi là một thứ cờ
bạc. Thật ra đây là một thứ Việt Dịch được thể hiện thành một thứ trò chơi nhằm
mục đích truyền bá truyền thuyết, huyền sử Việt, truyền bá cái “Cốt Lõi của nền văn hóa Việt”. Đây là
Việt Dịch Bầu Cua Cá Cọc. Chúng ta thường gọi là Bầu Cua Cá Cọp nhưng trong thứ
trò chơi này chỉ có Bầu, Cua, Cá, Hươu, Tôm và Gà, không có con Cọp. Như thế
tại sao lại gọi là Bầu Cua Cá Cọp? Tại sao lại không thấy con Cọp, tại sao con
Cọp lại bị khai tử trên các bàn Bầu Cua hiện nay? Thật sự ra, nguyên thủy, tổ
tiên ta gọi là Bầu Cua Cá Cọc, ngày nay nói sai thành Bầu Cua Cá Cọp”.
Tác giả Nguyễn Xuân Quang
giải thích về chữ “cọc” như sau: “Tiếng
cổ Việt “cọc” có nghĩa chung là “nọc”, đực,
dương, vật nhọn. Những con thú biểu tượng cho nọc, đực, dương, mặt trời gọi
chung là con Cọc hay có tên biến âm của Cọc hay có nghĩa là nọc, cọc, que, vọt,
đực. Cọc mang trọn nghĩa của chữ Nọc trong chữ nòng nọc. Ở đây, ở cõi đất thế
gian, con Hươu đực, Hươu Nọc tức con Hươu có Sừng, loài thú bốn chân đi trên
mặt đất là con Hươu Cọc, Con Cọc. Sừng là vật nhọn là một thứ Cọc nhọn, một thứ
Nọc nhọn mang dương tính. Nhìn vào bàn Bầu Cua ta thấy con Cọc chính là con
Hươu ở góc trên bên trái. Con Cọc là con hươu cọc, hươu nọc, hươu đực biểu
tượng cho Núi Cọc, Núi Trụ Chống Trời, Núi Trụ Thế gian, cho phần Đất dương,
dương trần của Cõi Giữa Thế Gian và Cọc cũng mang hình ảnh của Cọc Thế Gian tức
Trục Thế Giới”.
Trên bàn bầu cua cá cọp, ít
người trong chúng ta để ý đến lý do tại sao sáu ô lại có hình những con vật và
cái bầu như vậy. Chúng ta chỉ chăm chú nhìn vào con xúc xắc xem chúng ra hình
con chi để vơ tiền hay thở dài vì tiền chui vào túi nhà cái. Nhà nghiên cứu
Nguyễn Xuân Quang có cái nhìn khác chúng ta. Theo ông thì sáu hình trên bàn cờ
gồm hai nhóm. Nhóm “tôm gà” và nhóm “bầu cua cá cọc”.
Bàn về nhóm tôm gà, ông viết:
“Con tôm là “con nước”, con nang, con
nường, con nòng nên Tôm biểu
tượng cho Nòng, âm, thái âm, cho cực âm, dòng âm, Khôn, nước, phái nữ, bộ phận
sinh dục nữ. Do đó dân gian Việt Nam mới ví con tôm he (tôm đỏ) với bộ phận sinh dục nữ (he là đỏ. He biến
âm với hoe là đỏ
như tóc hoe, mắt đỏ hoe, he biến âm với hè là mùa đỏ lửa). Con Tôm trên
bàn Bầu Cua thuộc dòng mặt trời thái dương”.
Gà có nghĩa biểu tượng trái
ngược với tôm. “Gà trống tức con qué (gà qué), con que, con cọc,
con cock, con coq (Pháp ngữ) mang dòng máu cọc, vật nhọn, dương, mặt trời thuộc
ngành Nọc. Anh ngữ cock là con gà trống và cũng chỉ cây cọc,
cái nõ của phái nam. Cock chính là Việt ngữ cọc.
Cọc biến âm với cược, c…c (Tiếng Việt Huyền Diệu). Nọc, cọc là đực, dương.
Dương cũng có một nghĩa là mặt trời. Như thế gà là một loài chim mang dương
tính biểu tượng cho Nọc (cọc, đực, mặt trời, dương, cực dương, dòng dương, phái
nam…). Con Gà là một loài chim (Anh ngữ gọi gà là bird) biểu tượng cho cõi trời, cõi trên, mặt trời ngành nọc nhưng sống nhiều trên mặt đất nên là chim biểu của Cõi Trời nọc, Mặt
Trời Thế Gian, cõi nhân sinh. Nói gọn lại, con Gà là con
qué, con que, con cọc, con cock, con nõ, con Nọc và con Tôm là con
nôm, con nước, con prawn , con baw-,
con bao, con bọc, con túi, con nang, con nường, con Nòng. Tổng quát Tôm và Gà biểu tượng cho Nòng Nọc, âm dương, Lưỡng Nghi ở
cõi thế gian”.
Nhóm
thứ hai gồm “bầu cua cá cọc” được ông Nguyễn Xuân Quang bàn như sau: “Trước
hết, nhìn dưới lăng kính tạo sinh, ở cõi nhân sinh, Nòng tôm he (nường, âm
vật), Nọc gà qué (nõ, dương vật) hôn phối, giao hợp với nhau thì chuyện gì sẽ
xẩy ra? Xin thưa, kết quả xẩy ra là có BẦU (dĩ nhiên người cổ Việt không có
dùng phương pháp ngừa thai!). Nọc Gà, chim phái nam hôn phối nòng Tôm he phái
nữ sinh ra cái Bầu. Ở Cõi Trời, Tạo Hóa, Nòng Nọc âm dương vũ và trụ hôn phối,
giao hòa sinh ra Bầu Trời, Bầu Vũ Trụ. Do đó trên bàn Bầu Cua, Tôm Gà hôn phối
sinh ra Quả Bầu. Quả Bầu trên bàn Bầu Cua nhìn theo diện cõi Tiểu Vũ Trụ là Bầu
Trời, Bầu sinh tạo thế gian, nhìn theo diện nhân gian là bầu thai nhân sinh và
nhìn theo diện cõi tạo hóa là Bầu Vũ Trụ, Bầu Tạo Hóa. Bầu là bầu vũ trụ, bầu
trời, bầu sinh tạo, bầu thai, bầu sinh đẻ. Bầu mang nghĩa sinh tạo thế gian,
đội lốt Tạo Hóa. Vì thế mà trong sáu hình biểu tượng trên bàn Bầu Cua, quả bầu
là một thứ thực vật duy nhất khác với năm con vật còn lại là Tôm, Gà, Hươu, Cá
và Cua. Quả Bầu là loài thực vật trông “cọc cạch” và cách biệt, không cùng loại
với các loài động vật còn lại. Đây là một chủ
ý dùng quả Bầu để hàm ý
sinh tạo, Tạo Hóa. Quả Bầu thế gian ở cõi nhân sinh biểu tượng bầu sinh tạo của
Tiểu Vũ Trụ của cõi Người. Tiểu Vũ Trụ cõi nhân sinh gồm có Tam Thế: theo duy
âm, Cõi Trời, Cõi Trên (vòm trời, Khí Gió) được biểu tượng bằng Con Cua (đúng
nghĩa là con Còng Gió) trên bàn Bầu Cua (con cua có mai hình vòm biểu tượng cho
vòm trời, bầu trời); Cõi Nước được biểu tượng bằng Con Cá (Chép) trên bàn Bầu
Cua và Cõi Đất được biểu tượng bằng Con Cọc (Hươu) trên bàn Bầu Cua”.
Theo ông Nguyễn Xuân Quang
thật mệt. Ông còn dẫn “bầu cua cá cọc” vào văn hóa và lịch sử của tộc Việt.
Đành xin phép ông cho phép được…quẹo!
“Bầu cua cá cọp”
hay “bầu cua cá cọc”, ông Nguyễn Xuân Quang có giận thì tôi vẫn tồn cổ, gọi
theo dân gian từ bao đời là “bầu cua cá cọp”. Tôi vẫn tưởng trò chơi này là trò chơi của dân
Việt nhưng đây lại là một trò chơi quốc tế. Trung quốc gọi là hoo hey how, nghĩa là: cá, tôm, cua. Bầu
cua cá cọp đi xa hơn và có tại Âu châu. Đó là trò chơi Crown and Anchor rất phổ biến trong giới hàng hải Anh, lan qua Bỉ,
Hòa Lan và Pháp. Đúng như tên gọi, trò chơi này có hai ô triều thiên (crown) và mỏ neo (anchor). Bốn ô khác rất…truyền thống: cơ, rô, chuồn, bích. Người
Nga coi bộ giản dị hơn, đánh số từ 1 đến 6 cho bàn dân thiên hạ dễ đếm.
Không biết có
phải vì bầu cua cá cọp na ná với crown
and anchor không mà các anh tây chị đầm học rất nhanh. Tôi coi nhiều video quay dân Việt ta tại San Jose ăn tết
ở khu Century. Họ dành nguyên một khu để tập trung đốt pháo. Có người mang
nguyên cả chục cối pháo to đùng tới đốt đinh tai nhức óc khiến có nạn kẹt…pháo.
Nhiều người ôm pháo chờ tới lượt đốt. Ai không thích coi đốt pháo có thể đốt…tiền.
Đó là khu cờ bịch. Rất nhiều bàn bầu cua cá cọp lấn át một số nhỏ bàn tài xỉu.
Có lẽ tây rành bầu cua cá cọp hơn tài xỉu. Tôi thấy nhiều anh tây say mê đặt tiền
với nét mặt căng thẳng. Dính vào trò đỏ đen thì tây cũng như ta, mặt đều đỏ vì
hồi hộp thấy rõ.
Bầu cua cá cọp, mại vô!
Một đồng đặt xuống, lắc tô trúng liền!
Đàn ông, con cá đặt tiền
Ca bài con cá, vợ hiền cơm canh
Con nai cũng để mấy anh
Anh nào trúng được, xin anh bẻ sừng!
Các bà bầu cái xin đừng
Trừ khi muốn lắm cho chung vô nhiều
Con gà có móng độc chiêu
Dí vào đúng chỗ, sướng kêu khắp nhà
Con tôm râu dưới rườm rà
Đàn ông xin phép, đàn bà cho chơi
Con cua xin để cho tôi
Làm thơ ngang quá... Xin mời bầu cua!
Bài thơ…ngang
này của tác giả Đỗ Ngu, nhìn cuộc chơi bầu cua cá cọp theo một con mắt khác, rất
riêng. Bầu cua cá cọp là trò chơi rất dễ bày cuộc. Trong nhà ngoài ngõ đều có
thể bày tụ được. Cứ có tờ giấy vẽ xanh đỏ, ba con xúc xắc và cái đĩa cái chén
là có thể tụ năm tụ ba vui xuân. Tháng
giêng là tháng ăn chơi / Tháng hai cờ bạc, tháng ba rượu chè. Các cụ đã dậy,
cứ thế mà thi hành. Cờ bạc trong dịp tết là cờ bạc của tiếng cười, khác xa với
cờ bạc quanh năm với những khuôn mặt hăm hở ăn thua đủ. Tết là dịp gia đình hội
tụ đông vui. Cờ bạc trong gia đình là cờ bạc có tình. Ăn thua là chuyện phụ,
cay cú là chuyện không hề xảy ra, chỉ có cười toe. Thua hay được nhẹ tựa lông hồng,
chẳng ai care. Trong nhiều gia đình,
sau cuộc chơi, còn trả lại tiền người thua. Gia đình người Việt tại hải ngoại
ngày nay thường na ná như tổ chức Liên Hiệp Quốc. Trắng, đen, vàng, tái trộn lẫn
với nhau. Vậy nên bàn bầu cua tại nhà cũng…quốc tế.
Trong bài “Mỹ
Xóc Bầu Cua”, tác giả Thanh Mai, mô tả sòng bầu cua trong một gia đình Việt-Mỹ
nhân ngày tết nguyên đán: “Có được cô vợ Việt Nam xinh đẹp chịu thương chịu
khó lại giỏi nấu ăn, Mark thường mời anh em bạn bè đến nhà ăn uống để khoe các
món ăn Việt Nam. Và để giải trí sau khi ăn, Hồng là vợ Mark bày mọi người chơi
trò “Xóc Bầu Cua” mà người Việt chúng ta thường chơi vào dịp Tết. Nào ngờ món
này được phe Mỹ khoái mê tơi, còn nhờ mua một bộ bầu cua để đem về nhà chơi với
nhau. Tết Nguyên Đán năm nào Mark và Hồng đều tổ chức buổi tiệc lớn mời hai gia
đình sui gia Mỹ Việt gặp nhau ăn Tết. Nhóm Mỹ lúc nào cũng yêu cầu chơi xóc bầu
cua thú vị này. Tôi in mỗi tờ giấy khổ lớn một cái hình bầu, cua, gà, nai, tôm,
cá. Ép plastic rồi dán dính sáu tấm hình với nhau nên bàn bầu cua rất rộng có
thể trải ra trên một cái bàn dài, nhiều người có thể xúm quanh mà chơi. Già trẻ
lớn bé Mỹ, Việt đều tham gia. Ăn tiền thẳng cẳng nhưng quy định chỉ được đặt
tối đa $5. Bên Việt Nam lịch sự để phe Mỹ làm cái dù biết là làm cái xác xuất
thắng rất cao. Anh chồng của Hồng là Dan cùng con trai hùn chung vốn làm cái.
Bố xóc, con thu và chung tiền. Dan rất tiếu lâm, làm đủ trò cứ như phù phép ếm
bùa trước khi xóc và chỉ xóc một cái rồi để xuống bàn chờ “con” (tức là những
người đặt tiền) đặt xong hết rồi mới mở chén ra để xem bên trong ra những hình
gì. Khi mở chén Dan còn hò la như xem những pha đấu thể thao thật là vui. Không
khí trò chơi càng ngày càng náo nhiệt, tưng bừng. Ông mục sư quen với gia đình
Mark thì tuyên bố: “Chỉ đặt seafood Tôm,
Cua, Cá” - Chắc ông ta mê ăn seafood
lắm? Mark theo đạo tin lành nên ngày cưới ông mục sư này đứng ra làm chủ hôn lễ
cho hai người. Ông rất vui vẻ dễ thương, làm lễ xong là thay quần short, xăn tay áo lăn xả vào bếp nấu nướng, thân
tình như người trong gia đình chứ không như một số nhà tu hành của mình cứ làm
như ông trời con chờ người hầu hạ. Chẳng phải chỉ có anh em nhà Mark mê chơi
Bầu Cua mà cả bạn bè hàng xóm người Mỹ cũng thích mê trò chơi này. Chắc nhờ trò
chơi đơn giản dễ học lớn nhỏ đều có thể chơi chung và những cái hình ngồ ngộ
màu sắc bắt mắt, lại không giới hạn số người tham gia. Trò chơi cũng sôi nổi
hào hứng và hồi hộp gay cấn đủ cảm giác chứ không đơn điệu”.
Thứ trò chơi
dân dã đầy đường trong những ngày tết tưởng là thứ nhà quê, ai ngờ, theo ông
Nguyễn Xuân Quang, lại là thứ có nhân sinh quan bác học hết biết. Mấy cái hình
xanh đỏ tưởng chỉ dành cho trẻ nhỏ chúng mừng lại là thứ tây tầu cũng mê say. Đúng
là con cua con tôm, con cá con nai con gà và…cái bầu đã tạo nên một thế giới đại
đồng!
SONG THAO