DU TỬ LÊ Trịnh Y Thư, thơ ở quảng trường Siêu thực
Ghi
nhận chung, cho thấy sự hiến cho trường phái thơ Siêu thực là một khó khăn, thử
thách lớn. Cụ thể là phải nỗ lực “phi lý trí.” Do đấy, nó đòi hỏi nơi nhà thơ
một bản lãnh hơn người và, một óc tưởng tượng không chỉ phong phú mà, hoàn toàn
khác biệt. Mọi non tay, thiếu tự tin, đều bị loại khỏi trường phái thơ Siêu
thực.
Tuy nhiên, gần đây, ở hải ngoại, những
người yêu thơ đã được chào đón thi phẩm mới nhất của nhà thơ và cũng là một
dịch giả tên tuổi, Trịnh Y Thư, với thi phẩm Phế tích của ảo ảnh. Khi chọn tựa sách này, chung cho cả tuyển tập
thơ của mình, họ Trịnh đã dứt khoát cho thấy cõi-giới thi ca của ông mang tính
siêu thực hoàn toàn. Nó không hề là sự tổng hợp hay còn dựa dẫm, liên hệ gần,
xa tới thể loại thơ Tượng trưng, như định nghĩa căn bản về thể loại thơ Siêu
thực.
Ngay phần thứ nhất, trong ba phần của Phế tích của ảo ảnh cũng đã chọn tiêu đề
Phế tích của ảo ảnh để khẳng định bản
lãnh của họ Trịnh với những câu thơ mới, lạ, gần như chưa hề có trong chiều dài
thi ca Việt Nam, như:
ban
mai hừng rỡ như mang dấu ấn của tội đồ phát
vãng từ thần kỳ huyền sử.
Hay:
nỉ
non bờ giậu ao chuôm duềnh dọc hay
róc rách con trổ vắt ngang
Ngoài
hình ảnh, ẩn dụ, liên tưởng như những cú đánh thình lình, bất ngờ, thẳng vào
não bộ người đọc, Trịnh Y Thư còn đem vào thơ ông hai từ ghép rất mới là: “hừng rỡ” – Chiết tự hai tính từ này,
chúng ta có: “hừng” bởi từ kép “hừng hực” và “rỡ” bởi từ kép “rạng rỡ” trong
ngôn ngữ Việt.
Thi phẩm Phế tích của ảo ảnh không chỉ có hai từ ghép vừa kể mà, chúng đã
xuất hiện khá nhiều trong thơ của ông. Vì thế, tôi cho chiết tự là bước đi cần
thiết để chia sẻ những cảm nhận, rung động rất mới, lạ trong thơ của tác giả
này.
Ngay ở trang thơ kế tiếp của Phế tích của ảo ảnh, Trịnh Y Thư đã mang
đến cho người hai câu thơ đẹp, phản ảnh thực trạng chiến tranh, đang đưa nhân
loại tới vực thẳm:
như
thứ ngôn ngữ chiến tranh đóng
đinh vào tận thế
Và:
Chỉ
còn sự cô độc ôi
tôi yêu nó biết bao vang
váng một linh hồn cô độc
Ở
câu thơ trên, người đọc lại được gặp hai tính từ kép là: vang = chỉ sức dội;
váng = chỉ lớp màng mỏng trên mặt nước.
Rồi:
Nơi
tôi đứng chiều nay những
mái nhà nâu những
chiếc cầu lung linh bóng nước sẽ
tan biến cả và còn lại chỉ
là phế tích của ảo ảnh – rớt rơi.
Và,
nhiều câu thơ sau đó, theo tôi, chúng đã được tác giả cố tình cho chúng gánh
trên vai những hình ảnh mang ẩn dụ lạ lẫm:
Chiều
đã xuống quảng trường nhức nhối lói Ở
câu thơ này, tác giả dùng cùng một lúc hai tính từ là “nhức nhối” và “lói.”
Diễn giải một cách đơn giản thì đó là “sự nhức nhối lở, lói” – Hay nhức nhối
khủng khiếp tới mức lở lói? Họ Trịnh nhấn mạnh thêm:
Vẫn
biết sự thật là tiếng vọng thiên thu nhưng
hãy cho tôi hòa giải bởi
cuộc chiến với ký ức là
cuộc chiến với sự lãng quên … Ký
ức như mộ phần người chết hãy
để nó vĩnh viễn nằm dưới đáy ngục sâu đào
lên chỉ thấy toàn hồn ma và xương xẩu kinh người
Thi
ca như tình yêu, nếu cảm nhận được bởi trái tim (vì tất cả sự phi lý của nó),
chứ không phải từ bộ óc, chúng ta sẽ nhận được nhiều thú vị hay hoan lạc tinh
thần từ cõi giới siêu thực mà họ Trịnh đã trân trọng mang lại cho người đọc.
Với Phế
tích của ảo ảnh, thơ Trịnh Y Thư, trong suốt trên dưới 150 trang thơ, ở bất
cứ khổ thơ ngắn dài nào của thi phẩm này, người đọc cũng gặp được rất nhiều
những yếu tính của trường phái thơ Siêu thực; tới độ, không ít người đã phải
thốt lên rằng thơ họ Trịnh có nhiều bài khó hiểu?!?
Tôi vẫn nghĩ, thi ca như tình yêu, cần phải
được cảm bằng trái tim chứ không hoàn toàn bằng bộ óc. Việc phân tích những ẩn
ngữ, hình ảnh tương tác gần, xa trong một bài thơ là công việc của nhà phê bình
– tựa như chúng ta đứng trước một bức tranh. Cảm nhận của người xem tranh là sự
mách bảo chính xác nhất, dẫn người thưởng ngoạn tới kết luận đẹp / xấu, hay /
dở, chứ không phải là sự phân tích bức tranh từ kỹ thuật, đường nét, tới màu
sắc.
Nếu chấp nhận được quan niệm ghi trên thì
chúng ta sẽ có được khá nhiều thích thú bất ngờ, khi đọc thơ Trịnh Y Thư – nhất
là khi đi tới những dòng chữ cuối mỗi bài thơ của ông:
Bởi tôi không thể dừng lại nơi đây để đợi chờ Thượng đế như ba lão già ngớ ngẩn ấy (…) ... Hãy phó thác linh hồn vào những đốm lửa vô âm để biết mình vẫn sống ... Trong giấc mơ những năm tháng lưu đày tôi nhận ra nỗi đau tủi nhục của kẻ sống trọn kiếp trong bóng đêm ... Tôi muốn mặc cả với đêm yên hãy cho tôi đầu thai làm hòn cuội nằm yên dưới lòng suối này đến thiên thu … Tôi mặc cả với thiên nhiên cho tôi chén đắng nhưng đừng bao giờ có một ngày như buổi sáng hôm nay … Tôi muốn cười vào mặt thần chết có gì đâu ngoài cái vuốt vô biên thân lạnh trở về ấm cũng về ngoảnh mặt nhìn từ vô hạn không bóng người lai vãng
Nói
cách khác, thơ Siêu thực của họ Trịnh là một thứ lãng mạn mới mà, cốt lỗi là
mối ràng buộc giữa con người, thiên nhiên, siêu hình… vốn ẩn tàng trong tiềm
thức và những giấc mơ thoát khỏi sự trì kéo thô kệch của ý thức (mang tính
chung của lý trí).
Phải chăng vì thế, họ Trịnh đã có một câu
thơ mang tính định đề mà tôi rất thích trong số khá nhiều câu như thế của ông: Chẳng
ai nhảy qua được cái bóng của chính mình.
– Du Tử Lê [1942-2019 |
