THƠ
GỞI NGƯỜI ANH EM DA TRẮNG
Hỡi người anh em da trắng,
Khi
sinh ra, tôi đen,
Khi
lớn lên, tôi đen,
Khi
ra nắng,
tôi đen,
Khi
đau ốm,
tôi đen,
Và
khi chết,
tôi sẽ đen.
Còn anh, người da trắng,
Khi sinh ra, anh hồng
Khi lớn lên, anh trắng,
Khi ra nắng, anh đỏ,
Khi thấm lạnh, anh xanh.
Khi lo sợ, anh tái,
Khi đau ốm, anh vàng
Và khi chết, anh xám.
Vậy thì, trong hai chúng ta,
Ai mới là người DA MÀU ??
(THÂN TRỌNG SƠN dịch từ nguyên tác Tiếng Pháp Poème à mon frère blanc) )
Cher frère blanc
Quand je suis né, j’étais noir,
Quand j’ai grandi, j’étais noir,
Quand je suis au soleil, je suis noir,
Quand je suis malade, je suis noir,
Quand je mourrai, je serai noir.
Tandis que toi, homme blanc,
Quand tu es né, tu étais rose,
Quand tu as grandi, tu étais blanc,
Quand tu vas au soleil, tu es rouge,
Quand tu as froid, tu es bleu,
Quand tu as peur, tu es vert,
Quand tu es malade, tu es jaune,
Quand tu mourras, tu seras gris.
Alors, de nous deux,
Qui
est l’homme de couleur ?
Bài thơ ngắn, lời giản dị dễ hiểu nhưng nội dung nêu lên
một vấn đề lớn, gây sự chú ý ngay khi được phổ biến. Tên tác giả cũng gây bất
ngờ lớn.
Léopold-Sédar
Senghor là ai ?
Sinh
năm 1906 tại Joal, nước Sénégal, L.S. Senghor được
biết đến như một nhà thơ đã xuất bản trên 10 tác phẩm liên tục từ 1945, tất cả
đều gắn với nền văn hóa da đen.
Từ thời sinh viên, Ông đã cùng
các bạn chủ trương tờ báo « Sinh
viên da đen »(Étudiant noir) và đưa ra khái niệm « négritude
»(thân phận da đen), mà Ông định nghĩa là tổng
thể các giá trị
văn hóa của thế giới da đen, như chúng được diễn đạt trong cuộc sống, trong những
định chế và những tác phẩm của
người da đen ».
Năm 1983, Ông là người châu
Phi đầu tiên được bầu vào Viện Hàn Lâm Pháp (Académie
française).
Léopold-Sédar Senghor cũng là một nhà chính trị. Ông
tham gia chính trường từ năm 1945 khi được bầu làm đại biểu của (thuộc địa) Sénégal tại Quốc hội lập hiến Pháp. Dưới thời tướng de Gaulle, Ông tham gia chính phủ Pháp,
năm 1955-1956 Ông là thứ trưởng tại Phủ Thủ tướng, năm 1959 là bộ trưởng.Ông từng
là thành viên Ủy ban soạn thảo hiến pháp Cộng hòa Pháp thứ V (1958). Ngày
20/8/1960, Sénégal giành lại chủ quyền, Léopold-Sédar
Senghor trở thành Tổng thống đầu tiên của nước cộng hòa non trẻ này và giữ cương vị đó trong năm nhiệm
kỳ liên tiếp cho đến khi tự nguyện từ chức vào ngày 31/12/1980. Chính Tổng thống
đã sáng tác bài Le Lion rouge (Sư tử
đỏ) , quốc
ca của nước mình :
…Cho dù kẻ
thù đốt cháy biên thùy của chúng ta
Chúng
ta đều đồng lòng đứng lên, vũ khí trong tay,
Một
dân tộc vững niềm tin thách thức mọi gian khó,
Hết
thảy mọi người, già trẻ, gái trai,
Cùng cất cao lời : Chết chứ không tủi hổ !
-Sédar Senghor còn là một nhà văn hóa hoạt động
không mệt mỏi cho sự « đối thoại của
các nền văn minh nhân
loại
» thông qua việc xiển dương ngôn ngữ Pháp giúp
cho các dân tộc xích lại gần nhau để cùng
phát triển. Ông là một trong những sáng lập viên của "Tổ chức hợp tác văn hoá và kỹ thuật" (ACCT), thành lập ngày
20/3/1970 tại Niamey (Niger), tiền thân của Tổ chức Quốc Tế Pháp ngữ (OIF) ngày
nay.
Có lúc trên mạng lan truyền bài thơ tiếng Anh
nhan đề là “ Who is colored” như sau:
WHO
IS COLORED ?
When
I born, I black.
When
I grow up, I black.
When
I go in sun, I black.
When
I cold, I black.
When
I scared, I black.
When
I sick, I black.
And
when I die, I still black.
And
you white fellow
When
you born, you pink.
When
you grow up, you white.
When
you go in sun, you red.
When
you cold, you blue.
When
you scared, you yellow.
When
you sick, you green.
And
when you die, you gray.
And
you calling me C O L O R E D ??
Bài
thơ tự nó xứng đáng với những lời khen ngợi vì nội dung của nó nêu lên một vấn
đề nhiều người quan tâm.
Và
những chú thích kèm
theo lại khiến nó nổi tiếng hơn :
Written
by an African Kid
Nominated
by UN as the best Poem of 2006
( Do một Em bé châu
Phi viết
Được
tổ chức Liên Hiệp Quốc ghi nhận là Bài thơ hay nhất năm 2006).
Tuy
nhiên, thay vì vinh danh bài thơ, hai dòng chú thích trên khiến người đọc tỉnh
táo đâm ra nghi ngờ vì những thông tin mơ hồ và phi lý chứa đựng trong đó.
- Em bé này
tên họ là gì, mấy tuổi, là
người nước nào trong số 54
quốc
gia của châu Phi ? Hay chí ít là
trong số 20/54 quốc
gia có sử dụng tiếng Anh của châu
Phi ? Sao không nói cụ thể
? Và có
phải vì tác giả là một em bé nên bài thơ đã sử dụng một thứ tiếng Anh sai
cả mẹo luật với những câu
không có hoặc dùng sai
động từ ? ( I black, you red, you blue…, I/you cold, I/you sick, I/you born,
you calling me … ).
- Tổ
chức Liên Hiệp Quốc sao lại làm cái
việc bình chọn thơ hay
? Cho dù không
phải là một trong 6 cơ quan chính ( trong đó có Đại Hội Đồng, Hội đồng Bảo An, Hội đồng Kinh tế - Xã hội … ) mà chỉ là một
tổ chức chuyên môn trực thuộc ( như Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn Hóa – UNESCO- chẳng hạn ) thì cũng chưa hề
nghe nói đến việc bình chọn thơ hay bao giờ.
- Dựa vào tiêu chí nào mà chọn được Bài thơ hay
nhất ( của thế giới ) cho dù giới hạn ở chủ đề và ngôn ngữ ? Và
sao chỉ có năm 2006, trước đó và sau đó là bài thơ nào ?
Những
nghi ngờ nêu trên tất phải dẫn đến việc đi tìm văn bản gốc và tác giả thực của
bài thơ.
Soi
sáng bởi chủ đề
tư tưởng của bài thơ và con
số
2006 rất có ý nghĩa, cuộc
tìm kiếm dẫn đến kết quả :
văn bản gốc không phải là tiếng Anh mà là một bài thơ TIẾNG PHÁP, không phải của một em bé châu
Phi vô danh mà của một nhà thơ của lục địa đen mà tên tuổi đã vang lừng khắp
năm châu bốn biển : Léopold-Sédar
Senghor.
Đó
chính là bài thơ tiếng Pháp ghi bên trên.
THÂN
TRỌNG SƠN
dịch
và giới thiệu
( Tháng 11/2022 )