Tôi tới Doha
vào đầu tháng 12 năm 2019, đúng ba năm trước khi World Cup 2022 được tổ chức tại
đây. Điều đầu tiên phải than thở: nóng ơi là nóng! Trong gần một tuần lễ lưu lại
đây, chẳng có ngày nào nhiệt độ xuống dưới 30 độ C. Ra đường là cả một sự ngại
ngùng. Chỉ sau khoảng chục phút là mồ hôi cha mồ hôi con tuôn ra. Nóng như vậy
nên lần đầu tiên trong lịch sử World Cup, giải sẽ được tổ chức vào mùa đông, khởi
đầu vào ngày 20 tháng 11 và kết thức vào ngày 18 tháng 12, nhằm vào lễ Quốc
Khánh của Doha. Thường thì World Cup được tổ chức vào mùa hè, khoảng tháng 7. Từ
bao lâu nay, chuyện này đã thành nếp. Cái nếp này năm nay phải tạm thời chấm dứt.
Bởi vì mùa hè tại Doha nhiệt độ trung bình lên tới 41 độ C, suốt tháng 7 không
có một giọt mưa, đá đấm chi nổi dưới sức nóng khủng khiếp như vậy. Một ngày
trong tháng 7 năm 2010, nhiệt độ đã lên tới con số kỷ lục 50,4 độ!
Khi tôi trở lại
Montreal, vui chuyện với bạn bè, tôi cho biết mới từ Doha về, ông nào ông nấy
há hốc miệng. Doha là cái xứ quỷ quái chi, nằm ở đâu. Doha là thủ đô của xứ
Qatar, nằm trong vùng vịnh Trung Đông. Thường thì người ta biết nhiều tới Dubai
của Liên hiệp Ả Rập Emirates trong vùng này hơn. Nhìn vào bản đồ thì Dubai và
Doha nằm ngang nhau, cách một eo biển có tên là Persian Gulf. Khoảng cách chỉ
có 380 cây số, gần xịt. Nhưng Dubai danh vang cuồn cuộn, còn Doha khỉ ho cò
gáy, ít người biết tới, ngay cả chỉ cái tên. Thực ra tôi chẳng điên gì mà nhắm
đi du lịch Doha, chỉ là một sự tiếc của trời. Tôi đi Thái Lan bằng máy bay của
hãng Qatar Airways, trên đường về, máy bay ghé Doha rồi đi tiếp. Nếu muốn ở lại
để đi chuyến khác sau đó cũng chẳng tốn thêm đồng nào nên tôi ghé chơi, vừa có
dịp duỗi chân duỗi cẳng vừa biết thêm một nơi chốn ít người biết. Đặt chân xuống
phi trường tôi mới biết Doha sẽ tổ chức giải Bóng Tròn Thế Giới năm 2022.
Khi tôi tới Doha thì còn đúng 3 năm nữa nơi đây mới quần hùng tụ hội nhưng cả thành phố đã nhộn nhịp chuẩn bị. Các sân vận động đang được xây cất. Tôi có tới một sân, chỉ mới có cái khung nhưng coi hình thấy đẹp hết biết. Là nơi có trữ lượng dầu hỏa hàng đầu thế giới, Qatar không tiếc tiền để cho thế giới rõ mặt cái xứ sở ẩn khuất này. Họ dự trù chi ra tới 220 tỷ đô Mỹ cho dịp ra mắt thế giới này. Tất cả có 12 sân được xây cất hoặc trùng tu, mỗi sân đều là một công trình kiến trúc ngoạn mục. Sân Al Shamal, Al Gharrafa, Education City, Al Khor, Lusail Iconic, Sports City, Al Rayyan, Qatar University, Umm Slal, Doha Port, Al Wkrah và Khalifa International . Sân nào cũng có sức chứa trên 45 ngàn khán giả. Lớn nhất là sân Lusail Iconic với sức chứa khủng là 86.250 khán giả. Tha hồ sút bóng. Trận chung kết sẽ diễn ra tại đây.
Tuy là mùa đông
nhưng nhiệt độ trung bình cũng lên tới trên ba chục độ, khán giả và nhất là các
cầu thủ chắc phải le lưỡi chịu đựng. Nhưng Doha đâu có để cho cảnh này diễn ra.
Họ sẽ đặt máy lạnh trong tất cả các sân. Nghe mà lạnh người. Thường thì máy lạnh
chỉ được đặt trong không gian kín giữ được hơi lạnh. Sân đá banh trống hốc trống
hoác hơi lạnh đâu giữ đủ cho lạnh được. Kinh hoàng hơn nữa là không những làm
mát sân, họ còn chơi máy lạnh ngoài trời như chợ, vỉa hè hay các khu mua sắm lộ
thiên nữa. Điện đâu ra để chơi cú ngoạn mục như vậy? Thống kê cho biết là Qatar
vốn đã phải dùng tới 60% điện năng tiêu thụ cho việc làm lạnh nhà cửa. Mức này
cao gấp ba lần của Mỹ.
Vấn đề được giải
quyết khi các kỹ sư Qatar nghĩ ra cách làm lạnh sân bằng một hệ thống hơi lạnh
được thổi qua các lỗ thông hơi nhỏ đặt ngang tầm mắt cá chân ở bên dưới mỗi ghế
ngồi. Người sáng chế ra hệ thống này là Giáo sư Saud Ghani của Đại học Qatar
cho biết là với hệ thống làm lạnh mini
này, chỉ các khán giả hưởng hơi lạnh, không cần làm lạnh phần trên của sân tốn
điện vô ích. Hệ thống này chỉ áp dụng cho những sân vận động thích hợp. Ngoài hệ
thống này, còn có hệ thống khác như hệ thống tại sân Khalifa. Họ dùng 500 vòi
phun phản lực được đặt chung quanh sân, ngay phía trên sân cỏ, để giữ nhiệt độ
luôn ở mức 23 độ C. Một trung tâm chứa nước lạnh đã được làm mát tại một khu
trung ương sẽ dẫn khí lạnh của nước tới từng sân, ống thổi phản lực sẽ thổi khí
lạnh vào trong sân. Dù nhiệt độ bên ngoài có lên tới 46,7 độ thì bên trong sân vẫn
mát mẻ như thường.
Ba năm sau
World Cup mới diễn ra tại Doha nhưng khi tới nơi đây, tôi đã được hưởng một
trong những công trình phục vụ World Cup. Đó là hệ thống métro xuyên suốt thành phố dẫn tới từng sân vận động. Hệ thống này
còn đang dang dở nhưng những đoạn nào đã hoàn tất đều được mở cho dân chúng sử
dụng. Có ba tuyến đường mang các màu xanh, vàng và đỏ trên tấm bản đồ phát cho
khách hàng. Tuyến đường vàng đã hoàn tất từ đầu tới cuối, tuyến đường đỏ chỉ
còn một trạm chót chưa xong, tuyến đường xanh đang còn dang dở, chưa mở cửa cho
dân chúng. Chắc bây giờ, ba năm sau ngày tôi rời Doha, hệ thống xe điện ngầm
này đã hoàn toàn xong.
Métro mới cắt chỉ, từ toa xe tới các trạm
đều sạch như lau như ly, đi thật đã. Xe điện ngầm hoàn toàn được điều khiển bằng
hệ thống điện tử, không có người lái. Nhưng hành khách thì bị lái. Không phải bạn
muốn bước vào toa nào cũng được. Tại các nước khác, métro là phương tiện di chuyển công cộng bình dân nên không có sự
phân hạng. Nhưng ở Doha thì có. Họ có ba hạng toa: toa ngoại hạng gọi là Gold, toa dành cho đàn ông gọi là Standard và toa dành cho đàn bà, con nít
và các ông chồng đi theo gia đình gọi là Family.
Tôi bỗng nảy ra thắc mắc, sao không có toa dành cho các bà? Nghĩ mãi mới ra là
đàn bà Hồi Giáo đâu có được ra đường một mình. Vậy nên đàn bà phải dùng toa Family. Mấy anh đàn ông đi mình ên mà
vào lộn toa sẽ bị phạt. Muốn biết toa nào là toa của mình, khách chỉ việc nhìn
hàng chữ ghi dưới sàn trước mỗi cửa toa khi xe đậu lại. Tôi thường lấy vé đi
nguyên ngày, giá 6 riel, khoảng một
đô rưỡi Canada. Nhưng muốn đi hạng sang Gold
sẽ phải chi ra tới 30 riel, đắt gấp 5
lần. Có lần một nhân viên soát vé mở cửa từ toa Family sang toa Gold nên
tôi nghía được cái thứ năm lần đắt tiền hơn ra sao. Sang thiệt! Ghế bự tổ chảng
như ghế salon trong phòng khách , lại
dát bạc dát vàng như ghế trên…thiên đàng. Tôi thấy một ông râu ria ngồi giang
chân giang tay rất chi là quan cách.
Qatar là một xứ
Hồi giáo nên có những quy định rất khắt khe về vần đề nam nữ cũng như y phục ra
đường. Chuyện nam nữ thụ thụ bất thân là chuyện nhãn tiền. Chuyện ăn mặc cũng
phải đúng luật lệ. Có một lần chúng tôi rủ nhau đi tắm biển tại bãi tắm Katara.
Bãi tắm toàn du khách, không thấy dân địa phương. Khi thay quần áo tắm mới có vấn
đề. Bãi biển có hai anh vừa là nhân viên cứu cấp vừa là nhân viên an ninh giữ
gìn trật tự. Ông nào mặc slip là
không xong, phải mặc quần tắm loại dài. Các bà nhiêu khê hơn. Bikini là đi chỗ khác chơi. Áo tắm một mảnh nhưng phía
dưới không xòe ra mà ôm khít như slip
cũng thua. Nhiều ông bà thấy tự do bị vi phạm quá quắt nên không thèm tắm nữa,
trả lại dù và ghế, mất toi tiền thuê. Anh chàng nhân viên vội tới nói với tôi:
“Xin các ông bà thông cảm. Đây là một nước Ả Rập!”.
World Cup năm
nay lần đầu tiên được tổ chức tại một nước Ả Rập. Du khách tứ xứ tới có chịu nổi
“văn hóa” vướng víu này không, đó là một câu hỏi đang chờ thời gian trả lời. Thường
trong những cuộc tranh tài thể thao hay
các sự kiện văn hóa lớn, các du khách, nhất là du khách nam, thường có nhu cầu
tìm hiểu địa phương bằng cách mà người ta thường gọi là “tình một đêm”. Ban tổ
chức World Cup ở Doha đã nói rõ là
chuyện “tình một đêm” sẽ hoàn toàn bị cấm. Nếu vận động viên hay khách mộ điệu
vi phạm sẽ đối diện với án tù. Tờ Daily Star cảnh báo: “Quan hệ “tình một đêm”
thường xảy ra tại các cuộc tụ hội lớn nhưng sẽ không được phép tại World Cup 2022, trừ khi là vợ chồng. Chắc
chắn sẽ không có quan hệ “tình một đêm” tại giải đấu này, không có bữa tiệc nào
cả. Mọi người cần phải nghiêm túc với nó, trừ phi bạn không ngại bị mắc kẹt
trong nhà tù. Đây là lần đầu tiên có lệnh cấm quan hệ tại World Cup, người hâm mộ cần chuần bị tinh thần”. Giá cho vi phạm
này là 7 năm tù. Thường chuyện “tình một đêm” là điều bình thường tại các cuộc
thi đấu thể thao cỡ lớn. Có những nơi còn tổ chức các “phòng tình yêu” hoặc
phát miễn phí bao cao su nữa.
Ở Doha sẽ khác.
Ngay việc uống rượu ngoài đường cũng bị cấm. Đồng tính luyến ái không có chỗ đứng
tại Doha, bị coi là bất hợp pháp. Việc biểu tỏ tình cảm trai gái nơi công cộng
như chúng ta đã quen thuộc tại các nước khác cũng không được phép. Vì chúng
“không phải là một phần của văn hóa và truyền thống của chúng tôi” như một nhà
tổ chức địa phương đã phát biểu. Một cầu thủ Úc, anh Josh Cavallo, người đã
công khai xác nhận mình là đồng tính cho biết anh rất sợ tới Doha. Nhưng ông
Nasser Al Khater, Trưởng Ban Tổ Chức World
Cup năm nay đã trấn an là Cavallo sẽ được đá tại Doha mà không có vấn đề
chi. Cũng như ông cho biết là các ủng hộ
viên có thể mang cờ cầu vồng của giới đồng tính luyến ái tới các sân thi đấu.
Chẳng lẽ họ đã có những thay đổi cho thích hợp với môi trường quốc tế của giải.
Dám lắm nhưng chúng ta phải chờ cho tới khi cuộc thi đấu thực sự diễn ra. Các
nhà tổ chức muốn World Cup được theo
đúng truyền thống như các kỳ tổ chức trước nhưng người dân Doha liệu có mở lòng
với các cổ động viên và cầu thủ đến từ nhiều nền văn hóa khác nhau không. Tôi
đã tận mắt nhìn thấy một thế giới Hồi giáo khắt khe và giáo điều trong gần một
tuần lễ la cà khắp chốn tại Doha. Thôi thì que
sera sera!
Dù sao, tới
ngày 20 tháng 11 này, trái bóng sẽ lăn trên các sân cỏ tại Doha. Qatar là quốc
gia có diện tích nhỏ nhất được chọn để tổ chức World Cup, cướp kỷ lục…hạt tiêu của Thụy Sĩ là quốc gia tý hon nhất
đã tổ chức giải vào năm 1954. Cần nhắc thêm là diện tích của Thụy Sĩ rộng gấp
ba Qatar. Hai kỳ World Cup đầu tiên
do Uruguay tổ chức vào năm 1930 và kỳ thứ hai do Ý đăng cai vào năm 1934. Cả
hai quốc gia này chưa hề bao giờ được vào chung kết vì trước đó chưa có tổ chức
giải. Gần đây hơn, Nhật Bản cũng chưa bao giờ được tham dự vòng chung kết cũng
đã được tổ chức cùng Đại Hàn vào năm 2002. Qatar là quốc gia thứ tư chưa bao giờ
nếm mùi thi đấu tại vòng chung kết World
Cup nhưng được vinh dự đóng vai chủ nhà. Trường hợp Nhật hơi khác một chút.
Khi được trao trọng trách cùng Đại Hàn tổ chức vào năm 1996 thì Nhật vẫn chỉ ở
vòng ngoài. Nhưng vào năm 1998 thì Nhật đã lọt được vào vòng chung kết.
Kỳ này có tất cả 32 đội tuyển quốc gia thi đấu trong đó có 24
đội đã từng tham dự kỳ World Cup trước
vào năm 2018. Bốn đội Hòa Lan, Ecuador, Ghana, Cameroon và Hoa Kỳ được vô trở lại
sau khi vắng mặt vào kỳ 2018. Canada chúng tôi trở lại sau 36 năm vắng bóng kể
từ khi góp mặt lần cuối vào năm 1986. Vắng mặt 36 năm kể đã là dài nhưng không
ăn nhằm chi với Wales, trở lại sau 64 năm vắng mặt! Ngược lại, một số quốc gia
mà bóng đá là hơi thở, có đội đã từng ôm chiếc cúp vàng cao 35 phân, nặng 3 kí
800, bằng bạc mạ vàng trên chiếc đế bằng đá hoa cương của World Cup, nay bất ngờ không có mặt trong lần tranh tài này. Đó là
Ý, Thụy Điển, Iceland, Peru, Colombia, Panama, Ai Cập và Nigeria. Riêng Nga, nước tổ chức World Cup kỳ trước vào năm 2018, bị cấm thi đấu vì vụ dùng thuốc tăng lực
và cuộc xâm lăng Ukraine.
Điều khiển các trận đấu là các trọng
tài mà chúng ta thường gọi là “vua sân cỏ”. Kỳ tổ chức này có tất cả 36 trọng
tài chính, 69 trọng tài biên và 24 trọng tài video. Điểm đặc biệt là có 3 trọng tài chính và 3 trọng tài biên là
nữ giới. Đây là lần đầu tiên có trọng tài nữ trong World Cup của nam giới. Ba “hoàng hậu sân cỏ” là Stephanie Frappart
của Pháp, Salima Mukangsanga của Rwanda và Yoshimi Yamashida của Nhật Bổn. Ba
trọng tài biên nữ là Neuza Back của Brazil, Karen Diaz Medina của Mexico và
Kathryn Nesbitt của Mỹ. Theo trưởng ban trọng tài của Liên Đoàn Túc Cầu Thế Giới
FIFA, ông Pierluigi Collina, việc lựa chọn trọng tài dựa trên các tiêu chuẩn
chuyên môn chứ không phân biệt giới tính: “Điều này kết thúc một quá trình dài
khởi đầu từ vài năm trước để tiến hành giao nhiệm vụ cho các trọng tài nữ ở những
giải đấu cấp cao của FIFA. Bằng cách này, chúng tôi chú ý tới chất lượng và giá
trị mang lại chứ không phải giới tính. Tôi hy vọng rằng trong tương lai, việc lựa
chọn các nữ trọng tài cho các giải đấu quan trọng của nam giới sẽ được coi là
điều bình thường, không còn là bất ngờ nữa”.
Trong những ngày lưu lại Doha trước Wold Cup 3 năm, đi tới đâu tôi cũng chạm
mặt với biểu trưng của World Cup 2022.
Biểu trưng này được công bố vào ngày 3/9/2019, ba tháng trước khi tôi tới Doha.
Đó là một hình vẽ gợi lên hình ảnh của chiếc cúp chính thức của World Cup, đan xoắn hình tượng “kết nối
với nhau”. Nhìn vào biểu trưng người ta cũng hình dung được chiếc khăn choàng
nhắc nhở lần đầu tiên World Cup được
tổ chức vào mùa đông. Hình tượng của biểu trưng cũng gợi ra kiểu chữ viết của hệ
thống chữ Ả Rập.
Còn điều chi có thể nói về World Cup có lẽ là chuyện tiền! Phí tổn
tổ chức đã được nói tới ở trên, tiền thưởng cho các đội tham dự là điều nhiều
người muốn biết. Cơm nắm muối vừng tới tranh banh đổ mồ hôi hột phải có chút gì
đút túi mang về chi trả cho các phí tổn bỏ ra. 16 đội bị loại ngay vòng đầu, mỗi
đội sẽ ẵm 9 triệu đô Mỹ, 8 đội bị loại ở vòng 2 ẵm 13 triệu, 4 đội bị loại ở
vòng tứ kết được 17 triệu. Đội đứng hạng 4 lãnh 25 triệu, hạng ba 27 triệu, á
quân 30 triệu và đội vô địch lãnh 42 triệu.
Từ World
Cup đầu tại Uruguay vào năm 1930 với vỏn vẹn 13 đội tham dự, World Cup 2022 đã có tới 32 đội. Nhưng
đây là World Cup cuối cùng với sự tham dự của 32 đội. World Cup kỳ tới, được tổ chức tại Mỹ, Mexico và Canada sẽ có tới
48 đội tham dự. Đây là quy định mới của World
Cup về số đội tham dự. Đây cũng là lần đầu tiên có tới ba quốc gia đồng tổ
chức. Có hai thành phố tại Canada chúng tôi sẽ tiếp khách quốc tế: Toronto và
Vancouver. Montreal chúng tôi lúc đầu cũng muốn ti toe nhập cuộc nhưng cuối
cùng phải rút lui vì kinh phí gia tăng quá lớn, thành phố không chịu nổi. Trong
chỉ ba năm ước tính kinh phí từ 50 triệu đã tăng lên 103 triệu. Với số tiền khá
lớn này, thành phố không muốn dân chúng phải gánh chịu sau khi mới trả xong nợ
cho kỳ tổ chức Thế Vận Hội Olympic vào năm 1976. Dự trù phí tổn tổ chức Thế Vận
Hội hồi đó là 250 triệu đã gia tăng tới mức kỷ lục 1 tỷ 400 triệu. Phải mất 30
năm, vào tháng 11 năm 2006, dân Montreal mới trả hết nợ!
Dân Montreal tiếc ngẩn ngơ khi hụt coi
trực tiếp chân cẳng các cầu thủ. Tôi cũng ngẩn ngơ chẳng kém. Ba năm trước chỉ
ngửi thấy mùi World Cup sớm tại Doha, tưởng 4 năm nữa sẽ mãn nhãn tại Montreal,
ai ngờ lại trớt quớt. Thiệt rầu rĩ cho cái thân cả đời chỉ...vọng World Cup!
SONG THAO
8/2022