Tặng Na Na
Sài Gòn tháng 6, những cơn mưa bất chợt xối xả làm những con đường ngập
nước chưa kịp rút rồi chợt nắng nhưng không biết lúc nào mây phủ kín âm u và ào
ào trút nước xuống như thác đổ. Tôi bước xuống xe dừng lại quán cà phê trên
đường Bạch Đằng. Như đã hẹn với một người quen cũ biệt tăm hơn 30 năm trước. Cô
là con gái đầu lòng của một cặp vợ chồng nhà thơ nổi tiếng trong nền văn học
miền Nam trước năm 1975.
Trong buổi ra mắt Tập san Quán Văn 87 mang chủ đề chân dung văn
học Thủa làm thơ yêu em, qua điện thoại người mẹ cho biết sẵn dịp
cô con gái về thăm quê hương sẽ đại diện tác giả tham dự.
Tưởng mình sẽ bỡ ngỡ không nhận ra người phụ nữ đang đối diện. Trước mặt
tôi, cô gái mng kính cận, hé môi cười nhỏ nhẹ hỏi:
- Cậu nhận ra con không.?
- Na Na mà. Bản sao khuôn mặt mẹ con ngày tôi làm con gái.
Trước khi mở đầu chương trình buổi ra mắt Quán Văn tôi giới thiệu mọi
người về người phụ nữ từ dưới khán phòng đang bước tới đứng cạnh tôi, cách đây
gần 60 năm trước chỉ là con bé tôi đã từng ẵm trên tay. Khi sanh con gái đầu
lòng Trần Dạ Từ viết thư báo tin cho tôi biết ở nhà bé tên là Na Na, khai sinh
là Lê Thị Sớm Mai.
Sau đó những lần đến nhà tôi vẫn thường gặp cô bé lớn lên theo thời gian
cho đến ngày gia đình cô biệt xứ.
*
Tôi và cha mẹ cô có những giao tình thắm thiết từ trước khi họ lấy nhau.
Với mẹ cô như tình chị em kết nghĩa. Qua sự giới thiệu của một giáo viên trẻ
người Huế cư ngụ trong nhà tôi khi tôi rời thị xã Pha Rang trở về quê nội xứ
Thần kinh, với cô em gái mê văn chương, làm thơ ngay từ khi là cô nữ sinh Đồng
Khánh. Còn cha cô như ông đã xác nhận trong ngày chúng tôi gặp lại nhau tại Mỹ
khi chúng tôi làm Quán Văn, cả hai chúng tôi là bạn bè cùng một lý tưởng
làm văn học.Tuổi tác xấp xỉ nhau.
Những năm thập niên 1970, cha mẹ cô đã thay đổi biết bao nhiêu chỗ ở. Từ
ngày mới sống chung nhau trong một căn phòng nhỏ tại một building sang trọng ở
Sài Gòn do một nhà báo nhượng lại nhưng chỉ một thời gian ngắn phải dọn đi vì
không đủ đóng tiền nhà với số lương ít ỏi bấp bênh. Những năm tháng sau cha mẹ
cô với công sức và tài năng trong nghề làm báo, cuộc sống vươn lên và họ đã mua
nhà riêng rồi theo thời gian từ từ thay đổi đến căn biệt thự sang trọng hơn.
Cô bé Na Na được cha mẹ nuông chiều. Ngay từ lúc sinh con người mẹ đã
làm thơ tặng cô bé xem như đó là vầng thái dương kết cuộc của mối tình đầu.
Cả ba mẹ cô đều mong ước cô con gái cưng của mình sẽ thành một nhạc sĩ
dương cầm. Điều này đã thôi thúc người mẹ tạo điều kiện cho cô bé đi vào thế
giới âm nhạc, khi bà đã chứng kiến những tang tóc đau thương của cuộc chiến năm
Mậu thân ngay trên thành phố Huế trong một lần bà trở về thăm quê hương. Tiếng
bom đạn dội xuống phố thị. Tiếng súng Ak cùng M 16 nổ liên hồi. Tiếng chân
người chen lấn chồng chất nhau chạy lánh nạn. Tiêng trẻ con khóc thét lên vì sợ
hãi. Tiếng thất thanh người đàn bà khi chứng kiến chồng mình bị ngã đạn. Những
âm thanh đó đã gây bao nỗi kinh hồn, đã làm tan hoang cả thế hệ chúng tôi. Bà
muốn biến những âm thanh cay nghiệt đó thành những tiếng đàn dương cầm réo rắc
yêu thương cho thế hệ con mình. Tôi hiểu đó là lý do mà Na Na được vào trường
Quốc gia âm nhạc và trong một ngày đẹp trời cô bé Na Na nghiêm chỉnh ngồi đưa
những ngón tay bé nhỏ gõ lên phiếm đàn của cây dương cầm Yamaha mới tinh do ba
mẹ cô mới mua. Năng khiếu âm nhạc cùng tâm hồn trong sáng, hồn nhiên của cô bé
lên mười đã làm tiếng đàn dương cầm thánh thót. Những âm thanh gợi lên tiếng
suối reo róc rách, tiếng gió vi vu qua đồi thông, tiếng hò mái đẩy trên sông,
tiêng chim hót trong lùm cây xanh, tiếng cười nức nẻ của trẻ con, tiếng dế kêu
ngoài đồng ruộng sau mùa gặt…Như nỗi ước ao một mai khi đất nước hòa bình.
Sau tháng tư năm 1975 tôi cũng như mọi người ở miền Nam phải trải qua
một cuộc đổi đời bi đát. Ly tán. Tôi tìm nơi ẩn dật ở một vùng quê hẻo lánh. Ở
đó không ai biết đến mình. Thỉnh thoảng có dịp tôi vào Sài Gòn mới thay tên.
Thành phố buồn thiu. Đường xá vắng tanh. Bỡ ngỡ với những cái biển tên đường lạ
hoắc. Nhà hàng Continental sang trọng ngày xưa giờ biến thành cửa hàng ăn uống tạp
nham mang tên Đồng Khởi. Tôi tình cờ ngang qua một cửa tiệm kế bên vừa hé mở,
mới nhận ra người đàn bà đang ngồi trước nhà: chị Nhã Ca. Như phần đông những
nhà văn nhà báo khác cùng chung số phận, gia đình họ đều lâm vào cảnh nghèo
khổ. Tất cả nhà cửa cùng máy móc trong nhà in của Trần Dạ Từ đều bị tịch thu,
cùng các tác phẩm thơ văn của nhà xuất bản Thương Yêu bị mang đi đốt sạch. Na
Na cùng mẹ phải kiếm sống bằng việc buôn bán lẻ tẻ nơi chợ trời. Trước khi gia
đình Nhã Ca bị yêu cầu rời khỏi nhà họ chỉ mang theo cây đàn dương cầm về ở đậu
nhà một người bạn đã tỵ nạn qua nước ngoài.
Mẹ con Na Na sống vất vưởng theo từng năm tháng. Từ cô bé hồn nhiên
trong sáng, tuổi 13, trở thành một thiếu nữ lo toan kiếm sống những lúc buồn
phiền cô chỉ biết thả hồn mình qua từng phiếm đàn dương cầm. Na Na xem cây
dương cầm này như một người bạn thân thiết nhất đời mình. Những tâm tư thầm kín
nhất cô thổ lộ lòng mình qua từng giọt âm thanh như những lời tỉ tê. Khi ba mẹ
cô cho người mang cây đàn đặt sát cạnh cửa sổ trong phòng cô nhìn qua khung cửa
sổ những bụi hoa hồng đang nở rộ dưới ánh nắng ban chiều còn sót lại. Để dành
sự ngạc nhiên đối với cô con gái cưng đầu lòng, bà mẹ phủ lên cây đàn một tấm
màn nhung màu huyết dụ. Khi cô gái vừa đi học về, bước vào phòng mình thấy lạ,
từng bước chân nhè nhẹ tiến tới, đôi bàn tay mưọt mà lần giở tấm màn ra. Chiếc
dương cầm cùng tấm thiệp nhỏ ghi hàng chữ: Bố Mẹ ước mong con mãi mãi bên cạnh
cây đàn này. Cô bé mười tuổi rón rén ngồi trên chiếc ghế dài và những ngón tay
gõ từng nốt nhạc phát lên những âm thanh reo vui như đón nhận một món quà quí
báu. Và như muốn gắn chặt đời mình bên cây dương cầm cô lén lấy mũi dao nhọn
khắc vào bên trong nắp cây đàn vụng về hai chữ Na Na.
Những năm tháng sau 1975 những vật dụng thường dùng trong gia đình như
chén bát ly tách bàn ghế tủ lạnh ti vi cassette từ từ phải đem ra chợ trời bán
rẻ để đổi lấy gạo cơm. Riêng cây đàn dương cầm cũng đã mấy lần cùng chung số
phận nhưng chẳng có người mua. Đơn giản thời buổi cả nước còn ăn cơm độn với bo
bo, sắn mì, khoai lang. lấy đâu ai dư tiền để mua cây dương cầm. Nhờ vậy
mà cây dương cầm này vẫn còn chễm chệ cùng cô gái trong căn phòng nhỏ ấm cúng.
Mãi đến năm 1988 khi bà ngoại cô đã bỏ Huế sau cái chết của ông ngoại trong một
lần đột quỵ, bà phải nhập viện khẩn cấp cần giải phẫu. Mẹ cô phải chạy đôn chạy
đáo, vay mượn người thân và bạn bè. Trong lúc túng quẩn có người gợi ý và môi
giới bán cây đàn dương cầm cho một người miền Bắc đã vào Sài Gòn ngay tháng 4
năm 1975. Giữa sinh mệnh bà ngoại thân yêu và cây đàn dương cầm, Na Na dĩ nhiên
phải chọn một trong hai. Na Na xót xa như đứt ruột khi biết mình sẽ mãi mãi xa
cây đàn dương cầm từ bao nhiêu năm gắn bó như một người bạn thân thiết.
Để chuẩn bị cho cuộc chia tay, theo lời yêu cầu thiết tha của Na Na đưa
cây đàn dương cầm ra khỏi phòng riêng của cô và đặt ở một góc phòng khách để
ngày mai người ta mang đi bán ở khu chợ trời. Người mẹ nhớ lại khoảng thời gian
trước năm 1975 trong ngôi biệt thự mỗi lần có những người bạn là nhạc sĩ hay ca
sĩ chuẩn bị buổi trình diễn những ca khúc hay sáng tác với công chúng, họ
thường cất tiếng hát qua tiếng đàn đệm dương cầm của cô bé Na Na mới 10 tuổi.
Đêm hôm đó chỉ có bà, khán giả độc nhất đang ngồi co ro nơi chiếc ghế
đệm cũ kỹ, mắt mơ màng nhìn về cõi xa xăm, tai lắng nghe tiếng dương cầm của
con gái. Bà nuốt nước mắt khi nhớ lại lời nhắn nhủ của vợ chồng bà qua nét chữ
nắn nót của người chồng trên tấm thiệp đặt trên cây đàn cho cô bé: Hãy xem cây
dương cầm này như một phần quả tim con. Bỗng dung bà ngộp thở, như có ai bóp
nghẹt quả tim bà.
Cô bé ngày ấy giờ đã thành một thiếu nữ xinh đẹp, tóc cắt ngắn ngang
vai, mang đôi kính cận, đang ngồi trước cây dương cầm, những ngón tay gõ trên
phiếm đàn phát ra những âm thanh như những lời thổ lộ tâm sự đau khổ thầm kín
của riêng cô cùng chung số phận một thế hệ tuổi trẻ của cô. Cô xót xa khi nghĩ
kể từ ngày mai cô sẽ xa mãi mãi cây đàn này. Cô không còn biết trải lòng mình,
trút niềm tâm sự với ai ngoài cây đàn.
Sài Gòn đã về khuya. Phố xá đã đóng cửa từ lâu. Con đường Tự Do một
chiều vắng tanh. Trên vĩa hè dành cho khách bộ hành tưởng như trống trơn, lại
có những bước chân đang thong dong gõ đều từng tiếng giầy lên phiếm đá của bốn
người đàn ông ngoại quốc. Bỗng một người trong nhóm họ bước chân sãi nhanh như
chạy theo ai đó để bắt gặp một cái gì quí báu. Ông ta như kẻ mộng du bị tiếng
đàn dương cầm từ xa đang dẫn dắt đến gần. Người đàn ông mắt xanh da trắng đó
ngạc nhiên tự hỏi: Sao có thể ai đó đàn được dương cầm trong đêm khuya nơi một
đất nước sau cuộc chiến đã qua hơn mươi năm vẫn còn đang nghèo khó. Những âm
thanh réo rắc từ những bản sonat của Chopin mà ông ta đã từng nghe qua đĩa nhạc
trong những đêm khuya trời lạnh giá nơi căn phòng riêng những ngày còn trẻ đã
từng làm ông xúc động. Ông dừng chân ngay trước ngôi nhà đang phát ra tiếng đàn
dương cầm. Ông do dự trong giây lát nhưng như có ai vô hình nắm lấy bàn tay ông
gõ nhẹ lên cánh cửa nhà đó đã khép kín. Bà mẹ của Na Na hoảng hốt mở cửa, trước
mặt mình là những ngươi ngoại quốc. Bà luống cuống chưa biết xử lý thế nào thì
ông ta chỉ tay vào cô gái đang ngồi say sưa thả hồn mình vào tiếng đàn. Ông ta
ra dấu đưa ngón tay vào tai mình. Một người trong nhóm họ bập bẹ nói tiếng Việt
chưa chuẩn thông dịch: Ông xin phép được nghe cô gái đàn. Mẹ Na Na chỉ vào
những chiếc ghế còn trống bên cạnh bà. Những người khách xa lạ không mời mà
đến, hồn nhiên như những khán giả im lặng ngồi tham dự một buổi biểu diễn âm
nhạc với tiếng dương cầm của một nhạc sĩ nổi tiếng.
Từ xa, hướng về ông ta, Na Na chỉ cúi đầu, miệng nở nụ cười than thiện
như một lời chào. Na Na không ngừng, đôi bàn tay vẫn tiếp tục lướt trên cây
đàn. Cô cũng bị những âm thanh từ cây đàn thu hút, cuốn cô vào thế giới
nào đó. Theo từng bản nhạc đưa cô vào những không gian khác nhau, cảnh
tượng khác nhau. Khi người ông yêu cầu cô đàn bản Clair De Lune, tiếng đàn như
những tiếng chân cô bước nhẹ trên thảm cỏ xanh dưới ánh trăng rằm trong ngôi
nhà bỏ hoang, điêu tàn sau cuộc chiến ở Thành Nội xứ Huế, quê ngoại của cô. Bản
Sonat lại dẫn dắt cô về sông Hương lặng lẽ dưới ánh sáng vàng vọt trong buổi
chiều tà. Người đàn ông xa lạ đó còn yêu cầu cô đàn bản Hồ Thiên Nga của
Tchaikovsky. Có phải cả người đàn cũng như người nghe tưởng chừng mình đang ở
vài thế kỷ trước trong một đất nước ở đó không biết chiến tranh là gì, họ đắm
mình vào câu chuyện cổ tích về một bầy thiên nga hiện thân của những nàng tiên
lạc xuống trần gian và hồn nhiên vui đùa bơi lội trong hồ nước xanh. Chính bản
Hồ Thiên Nga với tiếng đàn của Na Na đã làm xúc động người đàn ông hơn. Suốt
đêm Na Na đàn không mệt mỏi, tiếng đàn càng lúc càng thiết tha hơn.
Trời gần sáng, trước khi từ giã người đàn ông có hỏi về thân thế Na Na.
Ông được cho hay Na Na đã từng tốt nghiệp trường Quốc Gia âm nhạc. Mẹ cô là nhà
thơ, nhà văn Nhã Ca, và cha cô là nhà thơ Trần Dạ Từ. Người ta hỏi thì mình trả
lời. Thế thôi. Người đàn ông ngoại quốc xa lạ bắt tay Na Na và người mẹ như
truyền hơi ấm chân tình. Âm nhạc đã làm con người gần nhau hơn, không còn ranh
giới. Ông còn hẹn ngày tái ngộ. Người đàn ông nói với Na Na:
- Chúng ta sẽ gặp lại nhau một ngày không xa.
Na Na cười hỏi nhỏ:
-
Sài Gòn?
Người đàn ông lắc đầu:
-
Không. Thụy Điển nhé.
Na Na gật đầu:
- Ok.
Tưởng là chuyện đùa, nói cho vui. Ai ngờ thành sự thật.
Những tháng ngày sau đó gia đình bà được định cư tại Thụy Điển. Khi qua
được đất nước đã từng phát giải Nobel mọi lãnh vực, Na Na biết người đàn ông
ngoại quốc đó chính là người bảo lãnh cho gia đình cô.
*
Bao nhiêu năm gặp lại nhau. Tôi đã thành cụ già tóc bạc trên tám mươi
tuổi. Còn Na Na giờ cũng thành người đàn bà xấp xỉ sáu mươi. Chúng tôi như trẻ
lại, nhắc chuyện xưa và hỏi những sự việc đã qua làm khắc sâu trong trí nhớ. Tôi
cầm tay Sớm Mai hỏi nhỏ:
-
Con còn đàn dương cầm không?
Sớm Mai đưa mắt
nhìn khoảng trời bao la, giọng trầm xuống:
- Cậu ơi. Con
không đàn nữa.
Tôi ngạc nhiên hỏi tiếp:
- Từ lúc nào?
Sớm Mai buồn bã đáp:
- Chiếc dương cầm đã bán mất. Còn đâu. Nửa hồn con đã chết. Đã nhiều lần
trở về Sài Gòn con cố tìm lại khu chợ trời đã không còn vết tích, như người mẹ
tìm lại đứa con đã bị bỏ rơi. Mất tiêu rồi cậu.
Sớm Mai cho tôi biết chồng cô cũng thông cảm nỗi đau của cô, anh mua một
cây đàn dương cầm lớn hơn cây dương cầm cũ đã mất đặt ngay trong căn phòng
khách sang trọng như một món quà báu tặng người vợ. Sớm Mai không đàn được dù
cố gắng đưa những ngón tay lên phiếm đàn. Những âm thanh không còn réo rắc như
xưa. Nó như vô cảm, không hòa vào tâm hồn cô. Từ đó, sống ở Thụy Điển cô có một
đời sống khác xa.
Cô không còn mảy may gì với quê hương. Có thật vậy không? Để trả lời
điều này nên tôi mời cô đến Cafe Thứ 7 tham dự buổi tọa đàm về thơ Nhã Ca, diễn
giả là Tiến sĩ Hoàng Kim Oanh. Gần kết thúc chương trình, tôi có phát biểu như
một lời tâm sự về tiếng đàn dương cầm của Na Na đã làm thay đổi cuộc đời sau
này của gia đình Nhã Ca. Thơ ca cũng như âm nhạc làm tâm hồn chúng ta đẹp hơn.
Những câu cuối cùng một bài thơ của Trần Dạ Từ: Người đi qua đời tôi có nhớ gì không người? Người đây tượng trung
cho tất cả mọi thân yêu, như người cha, người mẹ, người yêu, người bạn, cũng có
thể một con thú cưng, hay một vật dụng cận kề như cây dương cầm. Làm sao Người
không nhớ gì sao Người. Nói đến đó tự nhiên tôi xúc động khi nhớ đến nỗi đau
của Na Na về cây dương cầm cũ. Tay tôi cầm lấy tay Na Na đưa cô đứng dậy, giới
thiệu cô với mọi người:
- Đây là Na Na con gái của nhà thơ Nhã Ca từ Thụy Điển trở về. Hôm nay
chúng taá sẽ lắng nghe tiếng dương cầm của cô.
Trên chiếc dương cầm đã đặt sẵn ở một góc trên sân khấu, người thiếu nữ
đã quên hiện tại cứ nghĩ mình là cô con gái năm xưa thủa nào, những ngón tay gõ
trên phiếm đàn từng âm thanh nhỏ giọt có lúc réo rắc dồn dập trong bản Love
Story làm không khí căn phòng lắng xuống, làm xúc động mọi người.
Riêng tôi như bị tiếng đàn dương cầm dẫn dắt tôi như một kẻ mộng du trở
về một thời gian xa xưa trong một không gian đầy ấp kỷ niệm. Tiếng gõ mõ hòa
cùng tiếng tụng kinh, tiếng chuông phát ra từ một ngôi chùa nhỏ nằm ngay đầu
xóm, như một bản hòa âm làm nhẹ lòng tôi. Nơi đó tôi đã bỏ lại một mối tình đầu
thơ ngây với một nàng nữ sinh đang trú ngụ. Trước khi chia tay hai người hôn
nhau. Nụ hôn đầu cũng là nụ hôn cuối của mối tình. Người xưa từ trong mơ như
trở về ngồi cạnh tôi. Tôi nở một nụ cười như vừa bắt gặp người đi qua đời tôi
và mãi mãi vẫn tồn tại trong trái tim tôi.
Trước khi Na Na về lại Thụy Điển đến cảm ơn tôi. Tôi cũng bịn rịn nói
nhỏ:
- Cậu rất xúc động và mừng con.
Na Na bắt tay tôi như hai người bạn đồng lứa, cùng một dự cảm như nhau,
khi đọc một bài thơ, khi xem một truyện ngắn, khi nghe một bản tình ca, tâm hồn
mình bỏ vào đó những cảm xúc của trái tim. Na Na tâm sự trong buổi ra mắt Quán
Văn và buổi giao lưu này. Cô đã hiểu cốt lõi dòng thơ của Nhã Ca. Nghĩ rằng nơi
quê nhà không ai còn nhớ đến, tưởng chừng vĩnh viễn đi vào lãng quên. Tôi nhận
ra nỗi xúc động của Na Na khi nhìn những biến đổi từ đôi mắt đến nụ cười cùng
tiếng đàn thánh thót.
Tôi hỏi Na Na:
- Có phải Na Na vừa nhận ra cây dương cầm cũ đã mất như hôm nay ngồi nơi
đây cậu vừa gặp lại người tình xưa.
- Sao cậu nghĩ đúng như vậy?
- Tiếng đàn hôm nay của con nói lên điều đó.
- Cậu ơi! Hình như con đang ngồi ngay trước cây đàn dương cầm ngày xưa
có khắc hai chữ Na Na. Những ngón tay con như có ai dẫn dắt chạy dài trên phiếm
đàn và hồn con như bay bỗng vào âm thanh kỳ lạ đó. Một nửa trái tim đã mất bỗng
tìm về nhập vào tâm hồn con.
Sài Gòn tháng 7 - 2022