Hans Christian Andersen sinh tại Odense, Đan Mạch, thuộc
gia đình bình dân, cha là thợ đóng giày, mẹ là thợ giặt. Tuy gia cảnh tầm thường,
cha ông lại say mê văn học, ông có cả một tủ sách văn học quý giá. Từ sau khi
cha qua đời ( năm Andersen 11 tuổi ), cậu bé đã được thoả thích đọc những quyển
sách cha để lại.
Cũng nhờ vậy mà trí thông minh và óc tưởng tượng tuyệt
vời được biểu lộ ở Andersen từ khá sớm. Ông ham mê đọc những tác phẩm văn học,
đặc biệt là các vở kịch của William Shakespeare.
Sau khi cha qua đời, Andersen phải làm đủ nghề để kiếm
sống, có thời gian làm diễn viên trong Nhà hát Hoàng gia Đan Mạch. Bị vỡ giọng,
ông chọn nghề viết văn để gắn bó suốt đời. Dù ông viết nhiều thể loại như kịch,
tiểu thuyết, thi ca, ông được biết nhiều nhất qua các câu chuyện cổ tích dành
cho thiếu nhi. Truyện cổ Andersen đã được dịch sang 125 ngôn ngữ, thể hiện những
bài học đạo đức và sự bền bỉ kiên cường trước nghịch cảnh. Điều này gây ảnh hưởng
lớn đến người đọc, trẻ em và cả người lớn. Một số câu chuyện nổi tiếng nhất là
: “ Bộ quần áo mới của hoàng đế “, “ Nàng tiên cá “, “ Bà cháu tuyết “, “ Con vịt
xấu xí “...
Nhìn chung, bút pháp của Andersen rất mới mẻ, khác với
cách viết truyện cổ tích thông thường. Có truyện kết thúc kiểu có hậu, thể hiện
niềm tin vào những điều tốt lành, đẹp đẽ, nhưng cũng có truyện khép lại với nỗi
buồn sâu thẳm của những ước mơ không thành hiện thực. Dù ở trường hợp nào, ông
cũng bày tỏ sự thông cảm sâu sắc đầy thương cảm cho những số phận không may, bởi
chính ông cũng đã trải qua một tuổi thơ nhọc nhằn.
Truyện “Cô bé bán diêm” được giới thiệu dưới đây không
dài nhưng rất thú vị. Truyện kể hoàn cảnh thương tâm của một em bé nghèo, với
chính em là nhân vật duy nhất, không có tên. Ba người khác trong gia đình được
nhắc đến một cách gián tiếp. Mẹ, đã khuất, với đôi giày quá khổ. Cha, nghiêm khắc
đến độc ác, khiến cô bé hãi sợ không dám về nhà khi không kiếm được xu nào. Và
người bà hiện diện qua ảo ảnh của những que diêm cháy. Suốt cả câu chuyện bộc lộ
những nét tương phản : một bên là cảnh tối tăm, đói rét, cô đơn, chết chóc ngược
với ánh sáng, ấm cúng, thức ăn ngon, niềm hy vọng ở cuộc sống nơi thiên đường.
Cái chết của em bé ở đoạn kết rất bi thảm, nhưng bù lại
là hình ảnh đôi má em ửng hồng và nụ cười của em khi lên cõi thiên đường, giải
thoát khỏi mọi khổ đau, sầu muộn.
Mùa xuân năm 1872, Andersen bị té từ trên giường nằm và
bị thương nặng, không thể hồi phục. Ông được phát hiện dấu hiệu bệnh ung thư
gan và qua đời ba năm sau trong ngôi nhà vợ chồng người bạn thân ở Copenhagen.
Ngay sau khi ông qua đời, nhà điêu khắc August Saabye thực
hiện một bức tượng lớn để vinh danh ông.
Hiện nay tượng được dựng tại “ Vườn của Nhà vua” ở Copenhagen.
Trời lạnh như cắt, tuyết rơi nhiều, không gian đêm cuối
năm tối tăm mờ mịt. Trong bóng tối lạnh lẽo đó, một em bé vẫn còn lang thang
ngoài đường, đầu trần, chân đất. Thực ra, khi ra khỏi nhà, em có đôi giày vải
nhưng có cũng như không, vì giày là của mẹ em, quá rộng cho chân em. Giờ này
thì đôi giày đã mất khi em vội qua bên kia đường để tránh một chiếc xe ngựa
đang lao tới với tốc độ kinh hoàng.
Một chiếc lạc chỗ nào tìm không ra, chiếc kia bị một thằng
nhóc bụi đời chạy tới chộp lấy, hắn nghĩ là rồi sau này khi có con hắn sẽ dùng
nó làm chiếc nôi chơi cho con. Do vậy, em đành đi chân đất, đôi chân đỏ ửng rồi
tím bầm vì lạnh. Em có mang theo một số bao diêm trong chiếc tạp dề cũ, còn mấy
bao khác em cầm trong tay. Chẳng ai mua diêm suốt cả ngày nay, cũng chẳng ai
cho em lấy một xu!
Em bước lê trên đường, lạnh và đói đến run lên - đúng
là hình ảnh bi thảm, một cô bé tội nghiệp.
Những bông tuyết phủ đầy mái tóc dài, cuộn thành từng
búp xinh xắn quanh cổ em; mà thật ra em không hề quan tâm đến nữa. Cửa sổ nhà
nhà đều sáng loà ánh nến, sực nức mùi ngỗng quay hấp dẫn, đêm Giao Thừa mà!
Em ngồi nép vào một góc giữa hai ngôi nhà, nhà này thụt
sâu vào hơn nhà kia một chút. Em cố co hai chân sát vào người, nhưng mối lúc em
càng thấy lạnh hơn. Tuy nhiên, em không dám về nhà, vì em chưa bán được bao
diêm nào, không ai bố thí đồng nào. Cha em chắc sẽ đánh em, mà về nhà cũng lạnh
như thế này thôi, gió lạnh vẫn lọt qua mái lá, dù các lỗ hổng trống hoác đã được
giẻ rách và rơm rạ chèn lại.
Hai bàn tay em gần như lạnh cứng đờ ra. Ôi chao, lúc
này thì một que diêm có thể mang đến cho em cả một trời hơi ấm, nếu em liều rút
một que diêm ra, quẹt vào tường và hơ những ngón tay vào. Thế là em rút ra một
que diêm. “ Xoẹt!” Diêm cháy ngay ấm và sáng như một ngọn nến. Em hơ đôi bàn tay
vào. Một thứ ánh sáng tuyệt vời! Em tưởng chừng như đang ngồi trước một lò sưởi
lớn bằng sắt, có chân bằng đồng bóng và những hoa văn cũng bằng đồng bên trên.
Ngọn lửa cháy ấm áp vô cùng, thật là hạnh phúc. Cô bé định duỗi chân ra cùng sưởi
luôn thì ngọn lửa đã tắt ngấm, lò sưởi biến mất, chỉ còn trên tay em que diêm
đã tàn!
Em quẹt que diêm thứ hai, diêm cháy sáng rực lên, chiếu
vào bức tường. Bức tường biến thành một tấm rèm bằng vải thưa, cho em nhìn thấu
tận trong nhà. Bàn ăn đã dọn, khăn trải trắng tinh, trên đó bày toàn bát dĩa bằng
sành sứ quý giá, và có cả một con ngỗng quay, nhồi đầy táo và mận khô, còn bốc
khói ngon lành.
Nhưng điều lớn nhất cần chú ý là con ngỗng đó nhảy phốc
ra khỏi dĩa, lăn quay trên sàn, trên ngực còn cắm cả dao và nĩa, tiến về phía
em, bất chợt cây diêm vụt tắt, trước mặt em chỉ còn những bức tường dày đặc, lạnh
lẽo và ẩm ướt. Em lại quẹt một que diêm khác. Lúc này, em đang ngồi dưới gốc một
cây thông Giáng Sinh. Cây này lớn hơn, trang hoàng lộng lẫy hơn cây Giáng Sinh
mà trước đây em đã thấy qua ô cửa kính nhà một thương gia giàu có.
Hàng ngàn ngọn nến sáng rực trên cành lá xanh tươi, và
những bức tranh nhiều màu, giống như em đã nhìn thấy trong các tủ hàng, đang
nhìn xuống em. Cô bé tội nghiệp giang tay ra về phía cây Giáng Sinh. Những ngọn
đèn trên cây vươn cao lên, cao mãi , em thấy chúng như biến thành những ngôi
sao trên thiên đàng và một ngôi sao rơi xuống làm thành một vệt lửa sáng ngời.
“ Có lẽ ai đó vừa qua đời!”, em nghĩ, vì bà của em, người
duy nhất trên đời thương yêu em, đã từng nói khi một ngôi sao rơi xuống là một
linh hồn bay lên trời với Thượng Đế.
Em lại quẹt một que diêm nữa vào tường: ánh sáng lại toả
ra, em thấy bóng dáng già nua của bà mình, rạng rỡ, huy hoàng, hiền dịu, nét mặt
chan chứa yêu thương.
“ Bà ơi, em bé kêu lên, cho cháu đi với bà. Rồi diêm tắt
bà cũng ra đi, bà sẽ biến mất với cái lò sưởi ấm áp, với con ngỗng quay, và cây
Giáng Sinh rực rỡ hồi nãy. Thế rồi em vội vã quẹt hết cả những que diêm còn lại
trong bao, vì muốn níu kéo người bà ở lại. Những que diêm nối tiếp nhau sáng
lên như giữa ban ngày: chưa bao giờ em thấy bà đẹp đẽ, cao lớn như thế này. Bà
đưa tay ôm lấy em và cả hai cùng bay vút lên cao trong ánh sáng và niềm vui,
lên cao, cao mãi, đến một nơi không còn lạnh lẽo, đói khát, lo âu - họ đã về với
Thượng Đế.
Rồi hôm sau, ở một góc tường, trong giờ khắc bình minh
giá lạnh, em bé tội nghiệp có đôi má ửng hồng, miệng hé mỉm cười, ngồi tựa vào
tường, em đã chết vì giá lạnh trong đêm giao thừa!
Em ngồi đó giữa những bao diêm, một bao đã cháy hết. Mọi người bảo nhau: Chắc cô bé muốn sưởi ấm mình đây mà! Không ai nghi ngờ về những điều tốt đẹp như thế nào em đã nhìn thấy. Không ai mơ thấy được khung cảnh huy hoàng tráng lệ như thế nào, lúc hai bà cháu cùng hân hoan rạng rỡ bước vào năm mới.
THÂN TRỌNG SƠN
Tháng 9/2020
dịch từ nguyên bản tiếng Anh
(The Little Match Girl - Hans Christian Andersen)(https://americanliterature.com/author/hans-christian-andersen/short-story/ )