1716. THÂN TRỌNG SƠN Alain Fournier với bức chúc thư viết lúc tuổi nhỏ

Alain Fournier (1886-1914)

1.

Cuộc đời Alain Fournier – mà tôi muốn gọi bằng tên thật Henri - thật ngắn ngủi, như hạnh phúc anh vẫn kiếm tìm, thật trong sáng như tuổi thơ anh vừa chợt mất, thật nhẹ nhàng như những mối tình ở cạnh anh suốt mấy quãng đời : Henri - học trò,  Henri - người lính, Henri – nhà văn.  Henri là một nhà văn “không như những người khác” : Không kể những tạp bút, những truyện ngắn rải rác trên báo chí, không kể những thư từ liên lạc với gia đình bạn bè …, không kể những mẩu văn, những ghi chú rời rạc mà sau khi anh chết, Isabelle, em gái anh, góp nhặt lại cho xuất bản, tác phẩm của Henri vỏn vẹn chỉ có một cuốn : le Grand Meaulnes ( G.M. )  Người đọc G.M. xin đừng chỉ xem nó như một tác phẩm văn chương vì sẽ thất vọng bởi ít nhiều thiếu sót kỹ thuật, cũng xin đừng dùng nó để sống qua một vài giờ nhàn rỗi, bởi sẽ thấy nó quá tối tăm, rắc rối, G.M. như tâm sự của một người con trai đang lớn, của những người con trai đang lớn, G.M. như lời mời vừa thiết tha vừa quyến rũ của hai tâm hồn đồng điệu.

Cầm cuốn G.M. , trước hết hãy quên đi những công việc khó nhọc của đời sống hàng ngày, hãy quên đi những dự tính cho ngày mai, hãy khoan suy xét, phê bình, để sống với những phiêu lưu bất ngờ và kỳ thú của anh học trò nhỏ mang tên cuốn truyện, để sống với Henri, để nghe anh kể về chính mình.

2.

Cuộc đời Henri bao gồm mười bốn năm cuối của thế kỷ trước và mười bốn năm đầu của thế kỷ này. Sinh ra và lớn lên tại một vùng đất nơi mà “mọi việc đều có thể được, nơi mà người ta có thể khám phá tất cả”,  Henri nắm tay chúng ta và nói về quê hương anh, như một người bạn nói với một người bạn :

      

“ Này đây, giữa hai nhánh của dòng suối, cánh đồng nhỏ cỏ cây mọc cao, hàng đám rạ cắt xong phơi khô bên bóng mát những hàng bạch dương; này đây căn trại ẩn mình nơi khúc quẹo của con đường hẽm …”

      

Khung cảnh an lành và cần cù của một hạnh phúc bình dị này chính là khung cảnh của tuổi thơ Henri, một tuổi thơ tuyệt đẹp ( “ un homme dont l’enfance fut trop belle”), tuổi thơ của đùa nghịch, tuổi thơ của những contes de fée, tuổi thơ của những mơ mộng phiêu lưu…

      

Ở mỗi trang cuốn Le Grand Meaulnes ta đều tìm thấy vết tích của thời kỳ thơ ấu này : lớp học, giờ chơi, bạn hữu …

Suốt chuỗi ngày nhỏ dại, Henri sống với đầy đủ tình thương. Gia đình êm ấm, hạnh phúc. Nhất là đối với cô em gái, Isabelle, kém anh ba tuổi. Hai anh em thương nhau bằng một tình thương trong sáng, giữa hai người tưởng chừng như không bao giờ có bất hòa nhỏ. Càng lớn sự hiện diện của Isabelle càng trở nên cần thiết cho Henri. Anh cần bè bạn. Anh cần một người để tâm sự. Đến lúc đi học xa, anh vẫn không quên viết thư thường cho em. Để kể chuyện. Này em, sáng nay anh vừa bắt gặp một khuôn mặt thật dễ thương… Này em, suốt tuần nay không đêm nào anh ngủ được, dày vò bởi những kỷ niệm êm đẹp mùa hè vừa qua… Hai anh em luôn viết cho nhau để bù đắp khoảng trống nhớ nhung. Viết hàng tuần, viết hàng ngày, cho đến ngày Henri mất tích. Đến ngày đó, Isabelle vẫn viết cho mình đọc, bởi Henri không còn nữa, lần này, lời cô em gái càng thiết tha, càng trìu mến :

“ Hỡi anh, hỡi anh ! Henri của em, ánh sáng của lòng em, niềm vui của hồn em, thầy dạy và bạn đồng hành dễ tính của em thời nhỏ tuổi, nỗi lo và niềm kiêu hãnh của em, người hướng dẫn em qua bao nhiêu ngày !... ”              

( Vie et passion d’Alain Fournier )

      

Bên cạnh Isabelle, Henri còn có một tình bạn không kém đẹp. Jacques RIVIÈRE là tên người bạn. Như một an bài của định mệnh, Jacques và Isabelle lại cùng nhau kết hợp, và như thế, kết hợp hai tình yêu lớn nhất của Henri, kết hợp hai người thân gần gũi nhất của Henri vậy.

3.

Cái bí mật của cuốn G.M. từ lâu vẫn là cái bí mật của nhân vật Yvonne de Galais, người con gái mà anh Meaulnes quen được qua một cuộc gặp gỡ ly kỳ.

Tới bờ, mọi việc được thu xếp vui như trong một giấc mơ. Trong khi lũ trẻ vui cười chạy nhảy từng nhóm họp lại và tản mác trong rừng, Meaulnes tiến vào một đường mòn, trước mặt anh, cách chừng mười bước, là cô thiếu nữ. Anh đến gần nàng và không kịp suy nghĩ nói đơn sơ :

- Cô đẹp quá.

      

Cô gái rảo bước, không đáp và rẽ vào một lối đi ngang trong lúc những người khác chạy đùa qua các con đường rộng lang thang theo ý riêng mình, mặc cho cơn nhàn hứng dẫn đi. Chàng thanh niên tự trách mình thô lỗ, vụng về, ngu xuẩn. Anh đang thơ thẩn không tin còn gặp lại cô gái duyên dáng đó nữa, thì chợt thấy nàng đi ngược lại và bắt buộc phải ngang qua gần anh trong lối đi chật hẹp…

      

Lần này chàng trai cúi chào và nói thật nhỏ :

- Cô tha lỗi cho tôi nhé ! 

      

Nàng đáp trịnh trọng :

- Tôi tha lỗi cho ông. Nhưng tôi phải đến với lũ trẻ. Hôm nay chúng là chủ. Thôi xin chào ông.

      

Augustin van xin nàng nán lại một chốc nữa. Anh nói vụng về, bằng một giọng bối rối, xao xuyến đến nỗi nàng phải đi chậm lại, lắng tai nghe. Cuối cùng nàng bảo :

- Tôi cũng không biết ông là ai mà.

      

Sau đó nàng lấy lại vẻ bình thản, miệng hơi mím lại, cặp mắt xanh nhìn về phía xa.

      

Meaulnes đáp :

- Chính tôi cũng không biết tên cô… 

      

Nàng do dự, nhìn anh mỉm cười và nói :

- Tên tôi à ? Tôi là cô Yvonne de Galais.

      

Rồi chạy mất.

      

(…) Meaulnes tiến gần cô Galais khi thấy cô trở ra và nói như để trả lời điều cô bảo lúc nãy :

- Tên tôi đặt cho cô còn đẹp hơn nhiều.

      

Nàng hỏi, vẫn với vẻ nghiêm trang đó :

- Sao ạ ? Tên gì thế ?

      

Anh sợ đã nói lời ngu xuẩn nên không đáp. Rồi anh tiếp :

- Tên tôi là Augustin Meaulnes, tôi là học sinh. 

- Ồ, ông đi học à.

      

Rồi hai người còn nói chuyện một chốc nữa… Cô gái đáp lại những dự định của Meaulnes :

- Ích gì đâu ? Có ích gì đâu ?

      

Nhưng khi anh bạo dạn xin phép nàng được trở lại thăm vùng đất đẹp này một ngày kia thì nàng chỉ đáp :

- Tôi chờ ông.

      

Họ đi tới gần bến thuyền, cô gái ngừng lại, mơ màng nói :

- Chúng ta chỉ là hai đứa trẻ, chúng ta đã làm một chuyện điên rồ. Lần này ta không nên lên cùng một chiếc thuyền nữa. Thôi từ biệt, xin đừng có theo tôi…”      

( Le Grand Meaulnes – trang 99-102 )

Thật ra cuộc gặp gỡ Augustin Meaulnes – Yvonne de Galais trên đây chính là cuộc gặp gỡ Henri Fournier – Yvonne de Quiévrecourt, mà Henri đã cẩn thận ghi lại ngày giờ và nơi chốn : ngày 1 tháng 6 – 1905, tại Paris trước cửa Grand Palais. Cuộc gặp gỡ bí mật và kỳ thú này thúc đẩy Henri viết G.M.  Cũng chính cuộc gặp gỡ này là nền tảng của quan niệm riêng Henri về tình yêu, về hạnh phúc. Và vềcuộc đời.

4.

Henri mười chín tuổi và gặp Yvonne. Hai năm sau hay tin Yvonne đã có chồng. Hai năm sau nữa được tin nàng sinh con. Mãi đến năm 1913 mới có dịp gặp lại và nói chuyện. Nghĩa là từ hồi mới lớn cho đến lúc sắp ngã gục, hình ảnh Yvonne, tình yêu dành cho nàng vẫn luôn là mối bận tâm đối với Henri, tình yêu đó như hòa lẫn vào đời sống anh.

“ Giấc mơ tuyệt diệu, buồn buồn và gần như có thực : từng đoàn thiếu nữ trẻ đẹp đi ngang qua. Cô này có chiếc mũ giống nàng, cô kia có cái dáng nghiêng nghiêng, có cô mắt ánh màu nâu nhạt, có cô mắt xanh như màu mắt nàng, nhưng không người nào, không cô nào thực sự là nàng cả. Tôi mơ như vậy. Hằng đêm, cảnh đó diễn ra trong trí tôi…”

( Thư cho Jacques Rivière )

      

“ Nous sommes deux enfants. Nous avons fait une folie…”.Chúng ta chỉ là hai đứa trẻ, chúng ta đã làm một chuyện điên rồ. Câu nói này của Yvonne ám ảnh Henri mãi. Chúng ta như hai đứa trẻ. Về sau, gặp lại Yvonne – lúc này đã có con – Henri mới dám nói :

      

“Bây giờ gặp lại cô đây, tôi hướng về cô cũng với sự kính mến, với lòng trong trắng của ngày xưa… Tôi xin cô để ý đến điều khốc liệt này mà tôi nói ra với hết lòng thành thực. Xa cô, tôi không thiết sống.

      

Tôi chỉ yêu cầu cô có chừng đó.

      

Bây giờ tôi hai mươi sáu tuổi, chúng ta không còn là trẻ con nữa, tôi ý thức được điều tôi mong muốn. Không gì khác hơn là khỏi phải xa cách cô hoàn toàn…”

      

Xa cô, tôi không sống nổi. Xa em, anh không sống được. Henri cũng dùng thứ ngôn ngữ ấy của muôn người yêu nhau. Nhưng đừng tưởng là ngoài Yvonne, Henri không còn có một phiêu lưu tình cảm nào khác nữa. Này nhé : tháng 9-1909 với “Mlle Laurence”, tháng 5-1910, với Jeanne B.  ( tức là Valentine trong truyện ), rồi sau đó, Henriette, Loulette và cuối cùng là Simone. Chừng đó để chỉ kể những người dan díu lâu dài. Laurence, hay Jeanne, hay Annette, hay Valentine, hay Henriette…, nào có quan trọng gì đối với Henri. Này Nanon, này Loulette, này Simone, Henri đâu có chú tâm đến sự khác biệt. Je ne me soucie pas d’une maitresse. Điều mà tôi đi tìm là tình yêu. Je cherche l’amour. Tình yêu thật sự. Tình yêu sống thực. Tình yêu với khuôn mặt đẹp nhất của nó. Tình yêu như một hòa hợp của tận cùng. Một tình yêu như thế, Henri đã tìm thấy. Một lần với một người rồi cuộc phiêu lưu của Henri dừng lại với Simone, vợ của Claude – Casimir Périer. Henri được giới thiệu đến làm thư ký cho Claude, và nhờ đó có dịp giao thiệp, trực tiếp hoặc bằng thư từ, với Simone. Tình yêu đến với hai người sau đó, dễ dàng và bình dị. Có thể nếu Henri còn sống, anh còn dẫn mình vào những cuộc phiêu lưu khác nữa. Bởi anh vẫn nói : Je cherche l’amour.

5.

Cuộc tìm kiếm đó không bao giờ chấm dứt đối với Henri. Hãy đọc đoạn cuối cùng của le Grand Meaulnes :

Meaulnes gặp một thiếu nữ , Valentine, rồi đính hôn với nàng một cách như miễn cưỡng. Chàng vẫn nghĩ đến Yvonne, đến tình yêu duy nhất này. Nghĩ đến Yvonne và sống với Valentine. Cho đến khi khám phá Valentine thật ra là hôn thê của Frantz, bạn chàng, Meaulnes ân hận và chạy trốn để gặp lại Yvonne de Galais rồi cưới nàng. Ngay hôm sau, như theo một tiếng gọi bí mật, Meaulnes lại bỏ đi, lần này thật xa, để chỉ trở về sau khi Yvonne đã chết để lại một bé gái.

Cuộc chạy trốn của Meaulnes là cả nỗi niềm của Henri, của con người nhiều yêu thương :

“ Có nhiều lúc tôi cảm thấy không chịu nổi thành phố này, không chịu nổi thiên hạ. Bao nhiêu nhà cửa, đường phố, khuôn mặt, mà tôi không tìm thấy một kẻ đáng yêu. Tôi hãi hùng như vào ngày sắp chết. Tôi bị ném vào một xứ mà tôi chưa hề quen biết, tin chắc là không thể nào có tình yêu ở đó, sẽ là địa ngục hay thiên đàng, tôi không biết, nhưng tôi bắt đầu, với sự mệt mỏi đáng ghét và nỗi chán chường không tên, tuyệt vọng nhìn mặt từng người đi ngang qua.”

Henri cũng đã giải thích thái độ của nhân vật anh.

“ Meaulnes chạy trốn không phải vì hào hứng, nhưng vì kinh hoàng bởi chàng biết là niềm vui đích thực không có trên cõi đời này.”

Trên cõi đời này không có niềm vui đích thực, nên Henri phải than vãn : “Personne au monde n’est aussi exilé que moi.” Còn ai cô đơn hơn tôi nữa. Còn ai buồn thảm hơn tôi nữa.

“ Tôi tìm một tấm lòng trong trắng

Và làm nơi an nghỉ cho mình.”

Nơi an nghỉ thanh bình nhất chỉ có một người có thể ban cho tôi. Henri nói về Yvonne : “ C’est vraiment le seul être au monde qui eût pu me donner la paix et le repos. Il est probable maintenant que je n’aurai pas la paix dans ce monde.” Mất Yvonne rồi, thanh bình không tìm gặp được nữa. Mất Yvonne rồi, niềm vui đích thực không còn nữa, Henri sống trong đời “ như một kẻ sắp sửa khởi hành.”

Nhưng Henri không khởi hành để đi vào tuyệt vọng, để tự chuốc lấy đau buồn. Anh khởi hành để đáp lại “ tiếng gọi trầm trầm và kỳ ảo”, tiếng gọi của niềm tin và sự khao khát tuyệt đối. Hạnh phúc như phần thưởng ở cuối chặng đường gian khổ. Henri tự trả lời mình :

“ Niềm vui thực sự không có ở trên đời, vậy mà nó vẫn ở đấy, mở rộng cửa đón chúng ta.”

Cửa mở để đón những tâm hồn biết sống, tay cầm tay và nói với nhau ngàn lời thiết tha. Hỡi tình yêu, hãy kết hợp những tâm hồn giao cảm, và hỡi cuộc sống, hãy làm bền chặt những tình yêu muôn đời. 

6.

1914 …  Năm đầu của trận chiến tranh khốc liệt. Ngày 22 tháng 9, Henri, lúc này là trung úy, dẫn đầu một toán quân tiến vào trận địa. Bên kia là quân Đức. Toán quân trở về không có Henri. Một bạn đồng đội đã trông thấy anh ngã gục và hình như được quân lính Đức mang về trạm cứu thương. Không ai nhận được tin gì khác nữa vế anh. Một cái chết không có tang lễ, không có phân ưu, không có điếu văn. Những nghi lễ, những hình thức tôn vinh mà Henri đáng được đón nhận.

                                          

Như để bù đắp vào sự thiệt thòi đó, tác phẩm của anh gây nên một tiếng vang lớn, từ cả hai phía.

Một bên là những người như Claude Roy quả quyết le Grand Meaulnes chỉ là bản sao của một cuốn sách nhan đề “ la Disparition du Grand Krauss”. Hoặc bà Jeanne Galzy với ý kiến cho rằng le Grand Meaulnes phỏng theo một truyện ngắn của Georges Sand : “Le château des Désertes” . Người đọc le G.M. biết về cuộc đời của tác giả chẳng tin được những lời tố cáo này, bởi lẽ, như chúng ta thấy, cũng như chính Henri xác nhận, Henri đã viết dựa trên sự thật, những gì anh kể đã xảy ra một nơi nào đó. ( …Je n’écrirais que sur de la réalité, tout ce que je raconte se passe quelque part… )

Và một bên là số đông những bài báo, những sách  khảo luận viết về Henri. Và những lời lẽ như :” Đọc xong le Grand Meaulnes, tôi thấy ý nghĩa cuộc đời thay đổi hẳn.” Hay câu nói của J. Giraudoux : “ Tôi cũng là một anh chàng Meaulnes bé nhỏ.” Có thể kể thêm ở đây những bài viết của những nhân chứng gần gũi với Henri nhất, hiểu rõ Henri nhất, tức là Jacques – Isabelle Rivière và Simone.

  

7.

Những ngày cuối năm nơi này, trời mưa lạnh. Nghĩ đến những người thân yêu ở gần hay ở xa. Và gặp được Alain Fournier qua tấm hình trên một bìa sách, đôi mắt thật sáng, buồn buồn nhìn vào khoảng xa. Như một cách làm quen, tôi nói về Alain Fournier bằng tên thật Henri và gọi anh như một người thân thiết. Người biết đến Alain Fournier khá nhiều, nhưng người đọc được Alain Fournier chưa hẳn đã là đông. Đọc những gì còn ghi trong sách. Và đọc những điều không hiện rõ trong những dòng chữ viết đó. Phải là người có tâm hồn, yêu cuộc sống và thích phiêu lưu.

Tôi đi kiếm tình yêu. Je cherche l’amour. Trọn cuộc đời Henri, tất cả tâm sự, tất cả tâm hồn anh đều xoay quanh câu nói đó. “  Tình yêu như một cơn chóng mặt, như một sự hy sinh, như tiếng nói cuối cùng cho tất cả. Sau nó, không còn gì tồn tại nữa.”  Je cherche l’amour. Tôi đi kiếm tình yêu. Đó cũng là thông điệp của Henri gởi cho người đọc, là bản chúc thư của Henri viết lúc còn tuổi nhỏ. Sự nghiệp của Henri trước sau cũng chỉ gồm một cuốn sách. Henri không cần giải thưởng nào, không cần tiền bạc, miễn sao tác phẩm của anh có người đọc. “  Je ne demande ni prix ni argent, mais je voudrais que le Grand Meaulnes fût lu. Je voudrais que tout un peuple le lise, que toutes les femmes l’aiment.”

                     

THÂN TRỌNG SƠN