Tên
thật là Émile Salomon Wilhelm Herzog, lấy bút danh André Maurois khi viết tác phẩm đầu
tiên: " Sự im lặng của đại tá Bramble "( Les Silences du colonel Bramble ) năm
1918. Bút danh này trở thành tên chính thức của ông kể từ năm 1947 bằng một
nghị định của Tổng thống Pháp. Ông được bầu vào Viện Hàn lâm Pháp ( Académie française ) năm
1938.
Từ
khi lâu đài Chardeuil được
một kỹ nghệ gia mua lại vì muốn tìm một nơi tỉnh dưỡng ở miền quê do bệnh tật
và già yếu, cả vùng Périgord chỉ bàn tán về cái vẻ xa hoa hào nhoáng
của căn nhà bị gia đình hầu tước Chardeuil bỏ hoang từ một thế
kỷ nay đang được tu sửa lại. Nhất là những khu vườn, thật là tuyệt! Một kiến
trúc sư chuyên về thiết kế cảnh trí được đón từ Paris đã khoanh vùng thung lũng
la Loue để tạo thành một hồ nhân tạo, biến Chardeuil thành một Versailles (1) thứ hai.
Những
khu vườn đẹp hiếm thấy ở cái tỉnh quê kệch và nghèo nàn này, nơi mà các chủ lâu
đài hay bắt chước người dân Saviniac biến vườn nhà mình thành vườn rau. Mãi tận Brive, tận Périgeux và thậm chí tận Bordeaux, thiên hạ cũng tò mò
bàn tán về vườn hoa của Chardeuil. Vậy mà, khi chủ nhân mới dọn tới ở toà
lâu đài, sau một năm sửa chữa, thì khách khứa tới thăm lại không đông như người
ta trông đợi. Dân Pėrigord chỉ
tiếp đón người mới một khi đã biết cặn kẽ, còn bà Bernin này thì chẳng mấy
người biết là ai!
Bà
ta trông chừng chỉ khoảng ba mươi lăm, trong khi ông chồng ít nhất cũng phải
sáu lăm. Bà khá đẹp, và sống ở cái nơi hẻo lánh này vẫn thay xiêm áo mỗi ngày
ba lần. Điều này có vẻ bất thường nên ban đầu cả xứ này nghĩ bà không
phải là vợ và chỉ là nhân tình của ông Bernin. Mãi cho đến khi bà de
la Guichardie, người
rất có uy tín trong giới quý tộc của vùng, người rất hiểu Paris tuy đã cư ngụ ở tỉnh
từ thời chiến tranh xảy ra, lên tiếng khẳng định rằng bà Bernin chính là vợ ông Bernin, rằng bà xuất thân từ một gia đình
tư sản bình thường nhưng đoan chính, thì mọi người chấp thuận ngay thông tin
này, bởi vì, với một đề tài như thế, mấy ai cãi lại được người phụ nữ đầy quyền
uy và sành sõi này. Tuy nhiên nhiều gia đình vẫn phản đối ngấm ngầm, vẫn cho
rằng nếu bà Bernin có
là vợ ông Bernin đi
chăng nữa, thực ra chỉ là nhân tình rồi mãi về sau mới thành vợ đấy thôi!
Gaston và Valentine Romilly là hàng xóm gần gũi nhất của ông bà Bernin vì từ đồi Preyssac của họ, có thể nhìn
thấy ngọn tháp của lâu đài Chardeuil. Họ nghĩ rằng mình không nên quá nghiêm
khắc như những người khác, với lại nhà Bernin đã có lời mời, còn bà de la Guichardie cũng cho họ cái quyền
tỏ ra lịch thiệp, bởi thế, họ quyết định đến thăm.
Do
là những người khách đầu tiên nên họ được tiếp đón nồng hậu. Chẳng những họ
được giữ lại cho đến giờ uống trà mà còn được mời đi thăm lâu đài, vườn
tược, nhà ở của gia nhân. Ông bà Gaston và Valentine Romilly cảm thấy là hai con người này bắt đầu
đau khổ vì đang sở hữu biết bao thứ hoàn hảo mà không khoe được với ai.
Ông Bernin vẫn còn giữ được, từ
vị thế một ông chủ xưởng, cái giọng đầy quyền uy và thói quen áp đặt dứt khoát
ý kiến của mình về những đề tài mà ông ít hiểu biết nhất, nhưng dù sao, ông
cũng là người đôn hậu.
Valentine
xúc động vì sự âu yếm ông dành cho vợ, người đàn bà nhỏ nhắn, tóc vàng, béo
tốt, dịu dàng và vui vẻ. Nhưng khi đi xem tầng thứ nhất lâu đài, sau khi ca
ngợi sự thay đổi chóng vánh chỉ sau một thời gian rất ngắn, tán thưởng các
phòng tắm xây khuất sau những bức tường cổ dày và các thang máy đặt trong những
ngọn tháp, bà cảm
thấy bực bội được nghe bà Bernin trả lời:
-
Vâng, anh Adolphe muốn mọi thứ đều hoàn hảo. Tất nhiên là hiện nay đối với
chúng tôi, Chardeuil chỉ
là một nơi tỉnh dưỡng ở nông thôn, nhưng anh ấy cũng biết đây là nơi tôi sẽ
sống sau khi anh ấy qua đời, vâng, càng muộn càng tốt, anh ấy muốn tôi sẽ được
thoải mái như trong một ngôi nhà ở thành thị. Ông bà hẳn đã biết anh ấy có
nhiều con trong lần hôn nhân thứ nhất. Bởi thế anh ấy đã tiên liệu cả
rồi. Chardeuil đã
đứng tên tôi, hoàn toàn thuộc về tôi.
Ở
bãi cỏ bên cạnh lâu đài, những căn nhà của một nông trại cũ đã được sửa thành
dãy chuồng ngựa. Gaston ngắm
nghía bầy ngựa đẹp, các bộ yên cương hoàn hảo và những tay giữ ngựa không chê
vào đâu được.
-
Ngựa là niềm vui của tôi, bà Bernin hào hứng nói. Cha tôi xưa kia là lính
thiết kỵ, ông đã đặt các con lên yên ngựa khi còn nằm nôi.
Bà
đưa tay vỗ lên cái mông bóng loáng của con ngựa, rồi thở dài:
-
Tất nhiên chơi ngựa thế này tốn kém lắm. Nhưng anh Adolpheđã tiên liệu sẽ dành
một nguồn lợi đặc biệt trong khuôn viên của Chardeuil để chăm lo đàn ngựa.
Tất cả đều được tính riêng. Và bằng cách này, tôi sẽ khỏi phải đóng thuế về
khoản ấy.
Các
khu vườn chưa hoàn tất nhưng đã có thể đoán trước toàn cảnh của vườn hoa. Các
bức tượng đẹp được đặt vào những nơi mà kiến trúc sư muốn mọi người nhìn vào.
Chính giữa một cái bể dài hình chữ nhật, trên một hòn đảo giả bằng bê tông, các
người thợ đang dựng những chiếc cột đá. Nhóm người dạo chơi theo lối đi dài trồng
cây dẻ, dẫn tới một dãy nhà nhỏ, lợp ngói xưa, xây theo kiểu nông trại Pėrigord.
-
Tôi không biết làng này, Valentine nói.
-
Đây không phải là làng, bà Bernin cười nói, đây là nhà ở của gia nhân.
Chính anh Adolphe đưa ra ý kiến xây thành những căn riêng biệt như thế này. Làm
như thế tôi cho là tuyệt diệu trong tương lai. Sẽ có vài cặp vợ chồng gia nhân
tận tuỵ mà chúng tôi muốn giữ lại, kể cả khi tôi chỉ còn một mình. Thế này nhé,
Adolphe sẽ để lại cho họ căn nhà họ đang ở, với điều khoản là sẽ tước bỏ quyền
sở hữu nếu họ không phục vụ tôi nữa. .. Theo cách đó, chẳng những họ gắn bó với
tôi, mà xem như đã được trả lương phần nào, còn tôi thì không tốn một xu! Thật
là cách bảo đảm tốt nhất đối với tôi. Và tất nhiên, tôi chẳng dính dáng gì. Các
con của anh ấy không nói gì được.
-
Bà nghĩ vậy sao, thưa bà? Như vậy có hợp pháp không? Gaston Romilly hỏi.
-
À, thưa ông, ông biết anh Adolphe rồi. Anh ấy đã cùng người trợ lý mất cả hàng
tiếng đồng hồ để tìm cách diễn đạt văn bản phù hợp. Ông không tưởng tượng anh
ấy cứ lầm lì mà cẩn trọng tới mức nào. Phải thế không, anh Adolphe?
Nàng
khoác lấy tay ông chồng già đang càu nhàu âu yếm. Cuộc đi dạo kéo dài vì khách
không thể bỏ qua không thăm cả trang trại, nơi vắt sữa kiểu mẫu, kể cả trại gà
với những con giống hiếm, nhốt cả hàng trăm con gà mái trắng tuyền đang cục ta
cục tác.
Khi
hai vợ chồng Romilly còn
lại một mình trong xe, Valentine nói:
-
Thế nào? anh nghĩ sao về hai người này?
-
Anh thích ông Bernin, Gaston nói. Ông ta cứng nhắc, quá tự mãn,
nhưng anh nghĩ ông ấy tốt bụng. Còn bà vợ thật kỳ quặc.
-
Kỳ quặc à? Em thấy là đáng sợ nữa. Chỗ này di chúc, chỗ kia di chúc... Khi tôi
còn một mình... Càng muộn càng tốt. Kiểu nói chuyện như thế trước mặt một kẻ bất
hạnh về những điều sẽ xảy ra sau khi ông ta chết! Thật đau lòng! Em không biết
nói sao nữa.
Hai
người im lặng hồi lâu, trong khi chiếc xe chạy dọc theo những cánh đồng mù
sương và hàng cây bạch dương trong thung lũng. Gaston cầm lái cẩn thận trên
con đường đầy cả trẻ em tan học về. Cuối cùng, ông nói:
-
Dẫu sao thì... Cũng hợp lý thôi, tất cả những biện pháp dự phòng này ông ấy làm
cốt để vợ hoàn toàn yên tâm sau khi ông chết. Nghe ông ấy nói, anh lại nghĩ đến
chuyện mình. Anh chưa làm di chúc là sai rồi, để anh liệu.
-
Anh nghĩ gì vậy, anh yêu? Ý nghĩ đó làm em sợ! Hơn nữa, em là người chết
trước.
-
Tại sao? Em chẳng biết gì. Em trẻ hơn anh, không bệnh tật gì. Còn anh, trái
lại...
-
Thôi, đừng nói nữa. Anh chỉ bệnh tưởng! Anh còn khoẻ lắm, vả lại, nếu anh chết,
em chả thiết sống làm gì. Đời em sẽ ra sao nếu thiếu anh? Em sẽ tự tử!
-
Em nói gì những chuyện điên rồ đó, Valentine? Thật phi lý. Em thừa biết là không ai
chết vì tang tóc cả, dù đau đớn đến đâu. Hơn nữa, em đâu phải chỉ có mình anh
trên đời, còn có Colette, còn
chồng nó nữa. Rồi còn các cháu!
-
Colette có cuộc sống riêng của nó. Nó đâu cần đến chúng ta.
-
Đúng vậy thật. Và đấy là lý do anh phải lo trước cho em.
Một
lần nữa họ lại im lặng vì xe đang đi vào đám sương mù dày đặc, rồi Valentine lại tiếp tục, giọng thủ thỉ:
-
Nếu sự bất hạnh muốn là em sẽ đi theo anh sau vài tháng, em sẽ yên tâm hơn nếu
em có được... ồ, không phải một di chúc... như thế có thể là điềm gỡ cho em...
Không, chỉ là mảnh giấy sơ sài nói rõ là Preyssac và tất cả đất đai sẽ
thuộc về em, trong tất cả mọi trường hợp, cho đến khi em chết. Chàng con rể của
chúng mình rất tốt, nhưng nó là người Saviniac... Nó rất giống bố nó, cũng thích có
đất. Nó có thể chiếm đất của em và tống khứ em đến sống trong một căn nhà nhỏ ở
một nơi nào đó. Như thế thật là đau lòng.
-
Không thể như thế được, Gaston nói, vẻ buồn rầu. Anh sẵn sàng ký tất
cả giấy tờ như em muốn, kể cả viết di chúc để lại cho em Preyssac. Có điều là như thế có
hợp pháp không? Anh muốn nói là trị giá của Preyssac có vượt quá phần em
có quyền được hưởng không?
-
Có hơn một chút, nhưng cũng dễ giải quyết thôi khi anh muốn...
-
Sao? Em đã hỏi luật sư Passaga rồi à?
-
Ồ, chỉ là tình cờ thôi, Valentine nói.
THÂN TRỌNG SƠN dịch
( Nguyên tác: Le testament, André Maurois )
_________________________________________
(1) Château de Versailles, lâu đài Versailles, có khi được gọi đơn giản là Versailles, trước đây từng là nơi ở của các vua Louis XIV, Louis XV, Louis XVI. Nằm ở tây nam thủ đô Paris, hiện nay cung điện rộng 63 154 m2 này có trên 2000 phòng, và một công viên 815 ha với 55 hồ, bể chứa nước, 600 vòi phun nước, 372 bức tượng. Nơi đây còn có một bảo tàng lịch sử lưu giữ tranh, tác phẩm điêu khắc và tác phẩm chạm trỗ.
Versailles được xem là một trong
những cung điện lộng lẫy nhất châu Âu, là di sản văn hoá thế giới, điểm
dừng chân không thể thiếu của du khách khi đến Kinh đô Ánh sáng.