Với
chính phủ Lào thì Biên bản Ghi nhớ – Memorandum of Understanding – năm 2007 về
dự án thủy điện Luang Prabang với Việt Nam
không thuần chỉ là một “quid pro quo – trao đổi dịch vụ giữa hai bên” nhưng có
một ý nghĩa chiến lược lớn lao hơn một con đập rất nhiều: đó là Việt Nam đã
bật tín hiệu đèn xanh đối với toàn chuỗi 9 con đập dòng chính trên sông Mekong
của Lào. Chính phủ Lào đã rất khôn ngoan hiểu rõ rằng từ nay 2007, trên
thực tế – de facto, mọi phản đối của Việt Nam nếu có cũng chỉ là chiếu lệ; và
giới am hiểu tình hình lưu vực sông Mekong đã thấy rõ một Hà Nội bị chi phối
bởi các nhóm lợi ích, và đã bị khuất phục và quy hàng trước chiến lược thủy
điện của Lào.
Gửi tới 20 triệu cư dân ĐBSCL
không được quyền có tiếng nói
Gửi Nhóm Bạn Cửu Long
NGÔ THẾ VINH
NGÔ THẾ VINH
CON DOMINO THỨ NĂM
Ngày
31/07/2019 chính phủ Lào chính thức gửi hồ sơ tới Ủy Hội Sông Mekong / MRC về
dự án xây con đập dòng chính Luang Prabang với yêu cầu tiến hành thủ tục PNPCA
ba giai đoạn: (1) Thủ tục Thông báo / Procedures for Notification,
(2) Tham vấn trước / Prior Consultation, (3) Chuẩn thuận / Agreement.
Thay vì ra thông báo ngay, MRC đã trì hoãn 7 tuần lễ sau mới đưa ra thông cáo
báo chí về sự kiện này. Đến ngày 25/09/2019, MRC đã bào chữa cho quyết định im
lặng 7 tuần lễ với lý do: “Thông báo của Lào gửi tới chưa đầy đủ để có thể tiếp
cận với phần tổng quan của dự án / project overview và lộ trình tham khảo /
roadmap for consultation, giúp quần chúng hiểu tốt hơn về dự án và tiến trình
tham vấn.” Cũng vẫn ban Thư ký MRC giải thích tiếp, “Học được từ kinh nghiệm,
lần này chúng tôi có kế hoạch thông báo chính thức khi có đủ những tài liệu cần
thiết để quần chúng và các bên liên quan / stakeholders có thể khảo sát và đóng
góp ý kiến cho tiến trình tham vấn thêm ý nghĩa. Chúng tôi sẽ duy trì
cùng mức độ cởi mở và minh bạch / transparency trong suốt tiến trình tham vấn.”
(2)
Hình
1: Luang Prabang, con Domino thứ 5, cũng là con đập dòng
chính sông Mekong lớn nhất của Lào và điều rất nghịch lý: do công ty quốc doanh
PetroVietnam Power Corporation của Việt Nam là chủ đầu tư. Với 11 con đập
dòng chính trên sông Lancang-Mekong thượng nguồn, Trung Quốc đã lưu trữ 40 tỉ
mét khối nước, sản xuất 21300 MW điện; riêng Lào cũng lưu trữ 30 tỉ mét khối
nước hàng năm và đang thực hiện giấc mơ trở thành “Bình điện Đông Nam Á /
S.E. Asia’s Battery” bất chấp hậu quả môi sinh xuyên biên giới ra sao
với hai quốc gia hạ nguồn là Cambodia và Việt Nam. [nguồn: Michael Buckley,
cập nhật 2019 do Ngô Thế Vinh bổ sung.]
TRAO ĐỔI GIỮA TOM FAWTHROP VÀ NGÔ THẾ VINH
Tom
Fawthrop là một nhà báo Anh và nhà làm phim, từ năm 1979 đã từng sống lăn lộn
30 năm trong vùng Đông Nam Á, có tiếng nói bền bỉ chống lại các con đập thủy
điện nhằm bảo vệ hệ sinh thái sông Mekong qua rất nhiều bài báo và các bộ phim
phóng sự. Bài báo gần đây nhất trên báo Diplomat 26/8/2019 của Tom Fawthrop là:
Something Is Very Wrong on the Mekong River, cho rằng hạn hán như năm
nay sẽ trầm trọng hơn nữa nếu như các chính phủ trong lưu vực Mekong không thay
đổi chính sách.
Và
trong một email trao đổi với tiêu đề: Có mâu thuẫn khi Việt Nam đầu tư vào
đập thủy điện mới ở Lào, Tom Fawthrop viết: “như anh Vinh đã biết, chính
phủ Lào vừa thông báo cho MRC ý định tiến hành dự án đập Luang Prabang mà Hà
Nội là nhà đầu tư chính, qua công ty quốc doanh PetroVietnam Power
Corporation, một quyết định sẽ làm cho cuộc sống của 20 triệu cư dân nơi
ĐBSCL thê thảm hơn. Và anh nghĩ sao về nghịch lý này của Hà Nội?”
Và
phần trả lời của người viết cho nhà báo Tom Fawthrop là: “Với
một Việt Nam vừa thỏa hiệp vừa bị động từ sau 1975 cho tới nay. Việt Nam trước
đó cũng đã xây những đập thủy điện với hồ chứa nơi các phụ lưu sông
Mekong trên cao nguyên Trung phần, đi xa hơn nữa qua EVN Công ty quốc doanh
Điện lực VN đã đầu tư vào đập thủy điện Hạ Sesan-2 của Cambodia… Hồ chứa
những con đập phụ lưu của Việt Nam, Cambodia chẳng phải là vô can trong tình
trạng thiếu nước khô hạn nơi ĐBSCL. Và nay, thêm một bước khổng lồ tiến xa hơn
nữa, PetroVietnam Power Corporation, một công ty quốc doanh đã hợp tác
với chính phủ Lào như một nhà đầu tư chính để tiến hành xây con đập Luang
Prabang 1410 MW, với hồ chứa diện tích 90 km2 sản xuất 7380 Gwh và
là con đập dòng chính thứ 5 lớn nhất của Lào. Ai cũng biết PetroVietnam
Power Corporation vốn là một công ty của nhà nước với một lịch sử dài tai tiếng
về tham nhũng đưa tới nhiều vụ bắt bớ tù tội của các viên chức cao cấp của
công ty (5).
Và Nhà nước Việt Nam luôn luôn bị chi phối bởi các nhóm lợi ích, mà
PetroVietnam Power Corporation là một điển hình. Và một câu hỏi khác được
đặt ra là: Ủy ban Mekong Việt Nam sẽ phải ứng xử ra sao với tiến trình PNPCA về
con đập Luang Prabang khi mà chính công ty quốc doanh PetroVietnam Power
Corporation lại là kẻ đầu tư chính? Một “chiến lược không chiến lược” lại
có chính sách “nước đôi / double standard”, trước những tác hại hiển nhiên của
các con đập trên sông Mekong và ĐBSCL: biến đổi dòng chảy, mất nguồn nước, mất
nguồn phù sa và cá… không những Việt Nam đã không có tiếng nói quyết liệt
ngăn chặn mà còn góp vốn đầu tư thực hiện dự án tai hại ấy, có thể
ví như một hành động cầm súng tự bắn vào chân mình/ shoot oneself in the
foot. Nói cho rõ hơn, thì đây là một hành động phản bội đối với đời sống của
20 triệu cư dân nơi ĐBSCL và cả với sự bất chấp vô cảm đối với quyền lợi của
hơn 10 triệu cư dân Cambodia sống quanh Biển Hồ, cũng là trái tim của
Cambodia. [Hết trích dẫn]
[BS
Ngô Thế Vinh, tác giả cuốn CLCD BĐDS xuất bản từ năm 2000, cùng với nhóm Bạn
Cửu Long, từng theo dõi và lên tiếng báo động liên tục về một Lưu Vực Sông
Mekong và ĐBSCL trước nguy cơ. Và một bài viết cập nhật vào tháng 8/2019, với
một nhận định khá bi đát là: Việt Nam đã bị thất thủ chiến lược trên địa bàn
sông Mekong – và ĐBSCL đang đứng trước nguy cơ bị tan rã.] Viet
Ecology Foundation
Bài
viết dưới đây là một khai triển phần phát biểu của người viết với Tom Fawthrop
về sự kiện Luang Prabang, đang được xem như một trái bom tấn nổ chậm /
time-bomb mà Hà Nội ném trên đầu 20 triệu cư dân đang sống ngất ngư nơi ĐBSCL.
NHỮNG GÌ HÀ NỘI NÓI
Bấy
lâu chính phủ Việt Nam đã từng bày tỏ mối quan tâm trong các tiến trình Tham
vấn trước đối với những con đập dòng chính trên sông Mekong, do những tác động
tiêu cực xuyên biên giới đối với các quốc gia hạ nguồn nhất là đối với ĐBSCL.
Đối với con đập Xayaburi, là con đập dòng chính đầu tiên của Lào, chính phủ
Việt Nam đã từng kêu gọi Lào “hoãn lại 10 năm” con đập Xayaburi và các
con đập dòng chính khác.
Và
gần đây nhất, chính Việt Nam kêu gọi sự quan tâm khai thác các nguồn năng lương
tái tạo để thay thế cho thủy điện trong lưu vực sông Mekong, điều ấy có thể
giúp “bảo vệ và khai thác bền vững nguồn tài nguyên nước sông Mekong, đồng thời
tránh được những ảnh hưởng tác hại tiêu cực trên đời sống các cộng đồng cư dân
ven sông.”
NHỮNG GÌ HÀ NỘI LÀM
Việt
Nam sau khi đã xây tràn lan những con đập thủy điện lớn nhỏ thiếu tiêu chuẩn an
toàn môi trường trên khắp lãnh thổ Việt Nam, phá hủy cả một hệ thống sông ngòi
và cũng là cơn ác mộng của bao nhiêu triệu cư dân sống quanh các con đập.
Do
Việt Nam còn rất ít tiềm năng thủy điện ở các con sông trong nước nên Hà Nội đã
hướng sang nước láng giềng Lào. Từ năm 2007, theo VOA [25/12/2007] có thể là
sớm hơn, Việt Nam đã lập kế hoạch xây nhiều đập thủy điện trên lãnh thổ Lào; (4)
trong đó có cả dự án đập thủy điện Luang Prabang lớn nhất trong số 9 con đập
dòng chính trên sông Mekong của Lào với kinh phí lên đến trên 2 tỉ đôla, ước
tính theo thời giá lúc bấy giờ.
Hình 2: Khu vực dự kiến xây đập Luang Prabang
1410 MW trên dòng chính sông Mekong, chỉ cách thị trấn Luang Prabang 25 km.;
hình chụp khúc sông Mekong chảy qua địa phận cố đô Luang Prabang, đã được
UNESCO công nhận là Khu Di sản Thế giới / World Heritage Site từ năm
1995, vốn được ca ngợi như một trong những thành phố cổ đẹp nhất Đông Nam Á thì
nay Luang Prabang đang bị thương mại hóa và cả Hán hóa. [Nguồn: photo 2000 by
Ngô Thế Vinh]
Với
một Biên bản Ghi nhớ / Memorandum of Understanding (MoU) về Dự án đập thủy
điện Luang Prabang đã được ký kết từ 2007 giữa công ty quốc doanh PetroVietnam
Power Corporation và chính phủ Lào, theo hãng thông tấn AFP trích đăng các
nguồn tin từ Việt Nam cho biết công ty PetroVietnam Power Corporation đang hoàn
thành luận chứng về kinh tế kỹ thuật cho dự án xây dựng đập thủy điện
Luang Prabang gần cố đô của Lào. (4)
Lào,
vốn được xem là một trong những nước nghèo Châu Á, đang xông xáo đi tìm các
nguồn đầu tư nhằm tận dụng khai thác tiềm năng thủy điện từ các con sông chảy
qua địa hình rất nhiều đồi núi của đất nước này. Từ ước mơ giàu có và trở thành
một “nhà máy cung cấp điện của khu vực” với khách hàng láng giềng chính
là Việt Nam và Thái Lan, là hai quốc gia đang có nhu cầu năng lượng điện có nền
công nghiệp đang phát triển.
Cho
dù đã được các nhà bảo vệ môi trường cảnh báo rằng xây dựng các đập thủy điện
lớn sẽ tàn phá sinh cảnh của các con sông, cưỡng bách bao nhiêu chục ngàn cư
dân địa phương phải di dời, gây tác hại nghiêm trọng đối với hệ sinh thái, làm
mất nguồn cá, cả đe dọa diệt chủng một số loại cá hiếm quý như cá Pla Beuk, và
cá heo Irrawaddy, nghiêm trọng hơn nữa là đe dọa an ninh lương thực trong
toàn lưu vực.
Và
hơn ai hết, Hà Nội biết rất rõ ĐBSCL, một vựa lúa của cả nước và Việt Nam là
một quốc gia cuối nguồn, sẽ gánh chịu tất cả hậu quả tác hại tích lũy xuyên
biên giới từ những con đập thượng nguồn ra sao đối với nguồn nước, nguồn phù
sa, nguồn cá, và thảm họa nước biển dâng càng trầm trọng hơn nữa khi thiếu nguồn
nước ngọt đổ xuống từ khúc sông Mekong thượng nguồn. Xa hơn nữa, không
còn nguồn phù sa, ĐBSCL sẽ theo một tiến trình đảo ngược thay vì được bồi đắp
thì sẽ dần dần tan rã.
VỚI MoU LUANG PRABANG 2007 VIỆT NAM ĐÃ QUY HÀNG CHIẾN LƯỢC THỦY
ĐIỆN CỦA LÀO
Hơn
một lần người viết đã nhắc tới bước sai lầm chiến lược thứ nhất của Việt
Nam khi ngoại trưởng Nguyễn Mạnh Cầm đặt bút ký Hiệp định Ủy Hội Sông Mekong
1995 với 4 nước Thái Lan, Lào, Cambodia và Việt Nam chấp nhận từ bỏ quyền
phủ quyết / veto power [có nghĩa là mỗi dự án phải có sự đồng thuận tuyệt
đối / unanimous agreement], một điều cơ bản đã có trong quy định của Ủy Ban
Sông Mekong 1957 / Mekong River Committee [hay còn có tên gọi: Statute of the
Committee for Coordination of Investigations of the Lower Mekong, Basin
Statute]. Và ai cũng biết Việt Nam là một quốc gia cuối nguồn, sẽ gánh
chịu tất cả những hậu quả tích lũy từ các con đập thượng nguồn.
Đến
tháng 10/2007, tức 12 năm sau Việt Nam lại phạm vào bước sai lầm chiến lược
thứ hai khi để cho công ty quốc doanh PetroVietnam Power Corporation ký kết một
Biên bản Ghi nhớ / A Memorandum of Understanding (MoU) với chính phủ Lào về Dự
án đập thủy điện Luang Prabang. Lúc đó những dự án chuỗi 9 con đập dòng
chính của Lào mới chỉ có trên giấy: chưa có Xayaburi, Don Sahong, Pak Beng, Pak
Lay…
Kể
từ đầu năm 2006, các công ty Trung Quốc, Thái Lan, và Mã Lai được phép tiếp tục
thực hiện những cuộc khảo sát về tính khả thi / feasibility của những con “đập
dòng chảy / run-of-river” thuộc Lưu Vực Dưới sông Mekong; thứ tự những dự án
đập ấy từ bắc xuống nam: [Hình 1]
1.
Đập Pak Beng, Lào 1320 MW; bảo trợ dự
án: công ty “Trung Quốc” Datang International Power Generation Co. và chánh phủ
Lào.
2.
Đập Luang Prabang, Lào 1410 MW; bảo trợ
bởi PetroVietnam Power Corporation và chánh phủ Lào.
3.
Đập Xayaburi, 1260 MW, tỉnh Xayaburi,
Lào; bảo trợ bởi công ty Thái Lan Ch. Karnchang và chánh phủ Lào.
4.
Đập Pak Lay, Lào, 1320 MW tỉnh
Xayaburi; bảo trợ bởi công ty “Trung Quốc” Sinohydro Co. tháng 6, 2007 để khảo
sát của dự án.
5.
Đập Xanakham, Lào, 1000MW; bảo trợ bởi
công ty “Trung Quốc” Datang International Power Generation Co.
6.
Đập Pak Chom, biên giới Lào Thái, 1079
MW.
7.
Đập Ban Koum, biên giới Lào Thái, 2230
MW, tỉnh Ubon Ratchathani; bảo trợ bởi Italian-Thai Development Co., Ltd và
Asia Corp Holdings Ltd. và chánh phủ Lào.
8.
Đập Lat Sua, Lào, 800 MW; bảo trợ bởi
Charoen Energy and Water Asia Co. Ltd. /Thái Lan và chánh phủ Lào.
9.
Đập Don Sahong 360 MW, tỉnh Champasak,
Lào: được bảo trợ bởi công ty Mã Lai Mega First Berhad Co. thực chất phía sau
là một công ty “Trung Quốc”.
10.
Đập Stung Treng, Cam Bốt, 980 MW; bảo
trợ bởi chánh phủ Nga.
11.
Đập Sambor, Cam Bốt; bảo trợ bởi công
ty “Trung Quốc”/ China Southern Power Grid Co./ CSG.
Với
chính phủ Lào thì Biên bản Ghi nhớ – Memorandum of Understanding – ký kết năm
2007 về dự án thủy điện Luang Prabang với Việt Nam không thuần chỉ là một “quid
pro quo – trao đổi dịch vụ giữa hai bên” nhưng có một ý nghĩa chiến lược lớn
lao hơn một con đập rất nhiều, đó là: Việt Nam đã bật tín hiệu đèn xanh đối với
toàn chuỗi 9 con đập dòng chính trên sông Mekong của Lào. Chính phủ Lào đã rất
khôn ngoan hiểu rõ rằng từ nay 2007, trên thực tế – de facto, mọi phản đối của
Việt Nam nếu có cũng chỉ là chiếu lệ; và giới am hiểu tình hình lưu vực sông
Mekong đã thấy rõ một Hà Nội bị chi phối bởi các nhóm lợi ích, và đã bị khuất
phục và quy hàng trước chiến lược thủy điện của Lào.
ĐẬP LUANG PRABANG VÀ MỐI QUAN TÂM VỀ MÔI SINH
KS
Phạm Phan Long, sáng lập Hội Sinh Thái Việt / Viet Ecology Foundation có trụ sở
tại California Hoa Kỳ hoạt động từ hơn 20 năm qua, phát biểu:
“Lào
ngang nhiên tuyên bố sẽ xúc tiến dự án thủy điện Luang Prabang. Việt Nam tham
gia làm đối tác, góp phần vốn nhiều nhất trong dự án. VN mất hết cơ sở pháp lý
để phản đối Lào về bất cứ dự án thủy điện khác.
Lào và nhóm kỹ sư cố vấn cổ võ cho thủy điện thường tuyên truyền trấn an dân
cư là các thang cá / fish ladder sẽ bảo tồn các đoàn di ngư, nhưng trên 40 năm
kinh nghiệm thủy điện Hoa Kỳ với cá hồi, loài di ngư lừng danh nhất đang trên đà
suy thoái dần đến tuyệt chủng, các chuyên gia cho rằng sẽ phải phá gỡ cả bốn
đập trên sông Columbia để cứu chúng. Lào xem thủy điện như là ân sủng
thiên nhiên, là nguồn kinh tế “vạn đại dung thân”, cũng đã mướn chuyên gia làm
thang cá, nhưng cá Mekong không biết nhảy qua thang cá, với kinh nghiệm thang
cá đập Pak Mun trên một phụ lưu sông Mekong của Thái Lan. [Hình 3]
Kinh nghiệm đắt giá thủy điện Columbia đang rơi vào bế tắc, dù trải qua mấy
thập niên huy hoàng, nhưng nay không thể ngờ lại sắp bị tê liệt vì hệ quả sinh
thái tiềm ẩn, chi phí ngày càng tăng, thu nhập giảm vì công nghệ cổ điển, lỗi
thời. https://www.eenews.net/stories/1061110823
Hình 3: Mẫu thang cá / fish ladder vô dụng của
đập Pak Mun; nay lại được đưa vào thiết kế cho con đập dòng chính Xayaburi.
[Nguồn: International River]
Đây
là bài học lớn cho Lào và Việt Nam để kịp nghĩ kỹ lại, trước khi để Thái Lan
mang trang bị máy móc vào xây đập Luang Prabang. VN cần thức tỉnh.”
Thêm nữa, thủy điện đang bị thách thức bởi năng lượng tái tạo từ gió và
mặt trời, sạch và vô tận, trẻ trung hiện đại và chỉ cần 1 năm sinh ra là
chúng trưởng thành hoạt động, và rất rẻ.”
Đặng
Thùy Trang thuộc tổ chức Quỹ Động Vật Hoang Dã / WWF trong chương trình phát
triển thủy điện bền vững ở Lào khi nói về “thang cá” đã phát biểu: “Chúng ta
không nên dùng sông Mekong như phòng thí nghiệm để trắc nghiệm kỹ thuật này.”
Nay cũng vẫn mẫu thang cá vô dụng ấy, được đưa vào thiết kế cho con đập dòng
chính Xayaburi như một trang trí thay vì là một đáp số cho những đoàn di ngư ở
một quy mô lớn lao hơn rất nhiều.
TS
Lê Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu về Biến đổi khí hậu (Dragon
Institute – Mekong), Đại học Cần Thơ, phát biểu:
“Điều
rất tệ hại nếu một công ty Quốc doanh Việt Nam tham gia đầu tư bất kỳ dự án
thủy điện nào ở dòng chính sông Mekong. Sự kiện này phải được xem là một hành
động cực kỳ nghiêm trọng, dẫn nhanh đến sự hủy hoại hệ sinh thái và cuộc sống ở
Hạ lưu Đồng bằng Sông Cửu Long. Các quan chức Việt Nam đồng lõa với quyết
định hợp tác xây dựng dự án thủy điện Luang Prabang phải chịu trách nhiệm lịch
sử và chính trị với nhân dân Việt Nam.”
Maureen
Harris, hiện là giám đốc chương trình Đông Nam Á của International River nhận
định:
“Tôi
bất bình về quyết định của Lào, đồng thời cũng chỉ trích nước này đã không hợp
tác trong những kế hoạch phát triển mang tính chất vùng – more regional
approach. Bằng chứng khoa học về những tác động tích lũy của những dự án
đập này rất rõ ràng. Các tác hại bao gồm: hủy hoại nguồn cá, mất phù sa và làm
biến đổi dòng chảy – đưa tới đe dọa an toàn lương thực và sinh cảnh sống của
các cộng đồng cư dân trong lưu vực.”
Harris
đã trả lời ký giả Andrew Nachemson, thuộc hãng thông tấn Al Jazeera
như trên qua một email. Cô cũng nêu ra câu hỏi về hiệu quả của tiến trình tham
vấn trước (Prior Consultation) có dám đối đầu với những nan đề đặt ra không:
“Không đáp ứng mối quan tâm của quần chúng là một thực trạng đang diễn ra, đã
đưa tới sự tẩy chay – boycott, đối với giai đoạn tham khảo trước của con đập
Pak Lay”. Harris tiếp (1)
Brian
Eyler, Giám đốc chương trình Đông Nam Á của Trung tâm Stimson, tác giả cuốn
sách Last Days of the Mighty Mekong 2019, cũng bày tỏ mối quan tâm về dự
án Luang Prabang, Eyler đặt ra câu hỏi: “Liệu con đập Luang Prabang này có
là một dự án con voi trắng / bạch tượng / white elephant project của chính phủ
Lào?” (ghi chú của người viết: con voi trắng / bạch tượng được
xem là biểu tượng của sự may mắn, giàu có, và sự thịnh vượng).
Cũng
Brian Eyler tiếp: “Tại sao lại đồng ý với con đập dòng chính Luang
Prabang này khi mà rõ ràng con đập dòng chính Xayaburi đầu tiên đã gây tình
trạng hạn hán gia tăng nơi hạ nguồn?”
Toàn
lưu vực sông Mekong đã trải qua một Mùa Khô kéo dài lẽ ra được kết thúc với Mùa
Mưa năm nay. Nhưng do những con đập thượng nguồn giữ nước đã khiến cho tình
trạng hạn hán thêm tệ hại hơn.
Ngày
23/09/2019 rất sớm các tổ chức NGOs xã hội dân sự của Thái Lan cũng đồng
loạt lên tiếng chống lại dự án thủy điện Luang Prabang của Lào. (6)
Ngày
8/10/2019 Liên Minh Cứu Sông Mekong / Save The Mekong Coalition mạnh mẽ
lên tiếng kêu gọi Hủy dự án Luang Prabang và các con đập dòng chính trên sông
Mekong của Lào. (7)
Ngày
10/10/2019 Mạng Lưới Sông Việt Nam / Vietnam River Network cũng có một
Thông cáo báo chí nhưng chỉ với đề nghị yếu ớt hơn: yêu cầu Tổng công ty Điện
lực Dầu khí Việt Nam (PV Power) và các cơ quan chức năng xem xét lại việc đầu
tư vào dự án Thủy điện Luang Prabang tại Lào. (8)
Còn
với 20 triệu cư dân nơi ĐBSCL thì sao? Như từ bấy lâu, họ vẫn bị thiếu thốn
thông tin và không được quyền có tiếng nói cho dù đó là “lẽ sống còn” của họ.
THAY LỜI KẾT: MÔI SINH VÀ DÂN CHỦ
Không
phải bây giờ mà từ tháng 10/2007, cách đây 12 năm khi Hà Nội cho phép công
ty quốc doanh PetroVietnam Power Corporation ký bản Biên bản Ghi nhớ
MoU với chính phủ Lào đầu tư xây con đập Luang Prabang, con đập dòng chính lớn
nhất của Lào, cũng có nghĩa là Việt Nam đã gửi đi một tín hiệu “bật đèn
xanh” cho toàn 9 dự án đập dòng chính của Lào.
Sự
kiện này có thể ví như Hà Nội quyết định ném lên đầu 20 triệu cư dân đang sống
ngất ngư nơi ĐBSCL những chuỗi bom tấn nổ chậm / time bomb, phá hoại không chỉ
cuộc sống hiện tại của họ mà cả những thế hệ tương lai.
Việt
Nam khi đặt bút ký trên vào Hiệp Ước Hợp Tác Phát Triển Bền Vững Lưu Vực Sông
Mekong 1995: “Các quốc gia thành viên ký kết cùng đồng ý là bằng mọi cố
gắng phòng tránh, làm nhẹ hay giảm thiểu những hậu quả tác hại trên môi trường…
do phát triển và sử dụng Lưu vực Sông Mekong.” Nhưng điều cơ bản ấy
chưa hề được các quốc gia Mekong tôn trọng, trong đó phải kể cả quốc gia Lào
nhỏ bé nhưng hung hãn do được chống lưng bởi nước lớn Trung Quốc.
Trong
một tương lai không xa, con sông Mekong – con sông Danube của Châu Á ấy, sẽ chỉ
còn là một con sông chết, chỉ để sản xuất thủy điện, dùng làm thủy lộ giao
thông.
Rồi
nhìn về Việt Nam với hình ảnh ước lệ của hơn nửa thế kỷ trước về một Đồng Bằng
Sông Cửu Long, với ruộng vườn thẳng cánh cò bay, tôm cá đầy đồng – thì rồi ra
tất cả đã đi vào quá khứ. Chỉ mới đây thôi có dịp trở lại viếng thăm, để chỉ
thấy trên toàn cảnh là một ĐBSCL đang rất nhanh trên đà suy thoái và cứ nghèo
dần đi. Và không biết một trăm năm sau, liệu có còn không một Đồng Bằng Sông
Cửu Long và một Nền Văn Minh Miệt Vườn?
Rồi
nhìn vào toàn cảnh các quốc gia trong lưu vực Sông Mekong từ Trung Quốc xuống
tới Miến Điện, Thái Lan, Lào, Cambodia và Việt Nam cho dù mang những tên gọi
khác nhau nhưng đó vẫn là những đất nước chưa có dân chủ, vẫn là những “xã
hội hình tháp – social pyramid” nói theo ngôn từ của nhà xã hội học Miến
Kyaw Nyein, với đỉnh tháp là thiểu số thống trị và dưới đáy vẫn là đa số những
người dân nghèo khổ bị khai thác và bóc lột.
Từ
năm 2000, người viết cũng đã đưa ra nhận định: “Và hiển nhiên không có
giải pháp đơn lẻ cho vấn đề môi sinh mà phải là bước chuyển hóa cơ bản và đồng
bộ của các hệ thống xã hội từ “Toàn Trị” tiến lên “Dân Chủ”. Có dân chủ là có
cơ hội mở mang dân trí và chính cư dân sống hai bên bờ sông Mekong sẽ có ý thức
và tiếng nói bảo vệ dòng sông như là mạch sống của chính họ. Và người dân sẽ có
cơ hội đồng đều, có quyền được uống một ngụm nước trong lành, được hít thở một
bầu không khí tinh khiết và có tự do, đó chính là “nhân quyền” chỉ có được
trong một đất nước dân chủ.”
Vấn
đề cốt lõi: Môi Sinh và Dân Chủ sẽ mãi mãi là một “Bộ Đôi Không Thể
Tách Rời / Inseparable Duo”.
NGÔ THẾ VINH
Columbus Day, 14.10.2019
THAM KHẢO:
1/
Laos to go ahead with Luang Prabang dam project despite warnings, by Andrew Nachemson, 24 Sept
2019
2/
Mekong River Commission Defends Seven-Week Silence on Lao Dam Project
Submission. 2019-09-25
3/
Laos’ Luang Prabang dam reaches key development stage by Ekaphone
Phouthonesy; 3 October 2019 http://annx.asianews.network/content/laos-luang-prabang-dam-reaches-key-development-stage-105442
4/
Việt Nam lập kế hoạch xây nhiều đập thủy điện trên lãnh thổ Lào; VOA
25/12/2007; https://www.voatiengviet.com/a/a-19-2007-12-25-voa17-81755767/795551.html
5/
In Vietnam the case of corruption in PetroVietnam. 22.06.2018 http://anticorr.media/en/vo-vetname-rassleduetsya-delo-o-korrupcii-v-gnk-petrovetnam/
6/
Thai NGOs Speak Out Against Proposed Dam in Laos 2019-09-23; https://www.rfa.org/english/news/laos/laos-luang-prabang-dam-mekong-09232019161400.html
7/
Save the Mekong Coalition Calls for the Cancellation of the Luang Prabang Dam. https://www.rfa.org/english/news/laos/save-mekong-coalition-luang-prabang-10082019144557.html
8/
Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam lên tiếng về việc xây dựng Thủy điện Luang
Prabang. Thông cáo Báo chí: Ngày 10 Tháng 10 năm 2019 https://tapchilaoviet.com/tin-bai-noi-bat/mang-luoi-song-ngoi-viet-nam-len-tieng-ve-viec-xay-dung-thuy-dien-luang-prabang-10685.html