Ôi ! Biết bao thuỷ thủ, bao thuyền trưởng
Lòng rộn ràng khi cất bước lữ hành!
Rồi chôn vùi nơi chân trời u tối
Bao người đã mất, số phận ác tàn
Biển sâu mịt mùng, đêm tối không trăng,
Mãi mãi vùi thân dưới đáy đại dương!
Biết bao chỉ huy chết cùng đồng đội
Cơn cuồng phong cuốn hết những trang đời
Trong thoáng chốc tan biến giữa biển khơi
Nào ai biết phận người chìm vực thẳm.
Vồ một con mồi qua từng đợt sóng
Hết lính thuỷ đến mảnh thuyền dạt trôi.
Nào ai hay, hỡi những người xấu số,
Thân bồng bềnh giữa khoảng rộng tối tăm
Trán lạnh va đập vào tảng đá ngầm.
Thương cha mẹ vẫn còn nuôi hy vọng
Đã qua đời, sau bao ngày trông ngóng,
Các anh đi chẳng thấy hẹn ngày về.
Có những đêm, trên đống neo rỉ sét
Vui quây quần, họ thường nhắc đến anh,
Tên tuổi anh vương vít một thời gian
Với tiếng cười, khúc hát, chuyện phiêu lưu
Với cái hôn lén trao người anh yêu,
Các anh giờ yên nghỉ với rong rêu.
Người ta hỏi “ Anh giờ đâu rồi nhỉ?
Vua đảo nào? Hay đến chốn giàu sang?”
Rồi kỷ niệm về anh bị vùi chôn
Thân dưới nước, và tên trong ký ức.
Thời gian qua, tô thêm đậm bóng đen
Trên biển tối phủ tối niềm lãng quên.
Rồi bóng anh tan biến trước mắt người,
Kẻ buông chài, người cày cấy, vậy thôi.
Chỉ những đêm khi giông bão ngập trời,
Vầng trán bạc, mỏi mòn, người sương phụ
Còn nhắc đến anh khi khơi đống tro tàn
Nơi bếp lửa, trong cõi lòng nát tan.
Khi mắt khép rồi trong nấm mộ xanh
Hỏi còn gì vang vọng những tên xưa?
Chẳng phiến đá nơi nghĩa trang chật chội
Chẳng liễu xanh rụng lá lúc sang thu
Không cả điệu hát hồn nhiên, đơn điệu
Của người hành khất nơi góc cầu xưa.
Họ đâu rồi? Những người chìm trong tối?
Hỡi sóng kia, mang bao chuyện đau lòng,
Sóng sâu thẳm, bà mẹ quỳ khiếp đảm,
Lúc triều dâng, sóng mang kể cùng nhau,
Nào khác gì những thanh âm tuyệt vọng
Khi kéo đến cùng ta lúc đêm thâu.
Trích từ tập “ Tia sáng và bóng tối “ ( les Rayons et les Ombres ) , đây là một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của Victor Hugo. Tác giả sáng tác bài này tại Saint-Valéry-sur-Somme khi ông cùng gia đình về nghỉ dưỡng tại khu du lịch này năm 1837.
Nhan đề bài thơ trong nguyên bản là Oceano Nox, tiếng la tinh, có nghĩa là Nuit sur l’océan. ĐÊM ĐẠI DƯƠNG.
Đêm đại dương muôn đời vẫn thế: Đêm mịt mù và đại dương mênh mông. Mà lại là biển không đáy và đêm không trăng. ( Dans une mer sans fond, par une nuit sans lune ). Nên những người lính thuỷ với tâm thế hân hoan, trước cuộc viễn du với nhiều hăm hở, trong thoáng chốc bị sóng cả dập vùi, “ cơn cuồng phong cuốn hết những trang đời “, “ nào ai biết phận người chìm vực thẳm “, đời lính thuỷ chỉ là cuốn sách mỏng, bị bão tố xé nát từng trang, niềm vui thì ngắn mà cái chết quá thảm thương!
Bài thơ mở đầu bằng tiếng kêu thương ( Oh! ) và một loạt những điệp từ, câu cảm thán ( Combien, combien de... ), khắc hoạ nên cảnh tình bi thảm, giữa đại dương bao la vô tận, con người quá yếu đuối, nhỏ nhoi. Đắm tàu trong bão tố, cái chết quá đau xót ngậm ngùi, nhất là cho những người ở lại, vẫn ngày ngày chờ đợi ngóng trông. Cha mẹ họ ban đầu còn hy vọng, mà người đi có trở lại bao giờ, rồi mỏi mòn khắc khoải trên bãi trên bờ, rốt cuộc cũng theo nhau khuất núi.
( Oh ! que de vieux parents, qui n’avaient plus qu’un rêve,
Sont morts en attendant tous les jours sur la grève
Ceux qui ne sont pas revenus! )
Mỗi tối đến, trong những mái nhà êm ấm, cũng có người nhắc đến các anh, cũng gợi lại qua tiếng cười, khúc hát, qua nụ hôn trộm lén trao người anh từng hẹn ước, qua những chuyện phiêu lưu họ kể cho nhau nghe.
Mãi vẫn không thấy anh trở về. Cũng có người băn khoăn tự hỏi: hay các anh đã trở thành vua hải đảo? hay là bỏ quê hương tìm chỗ giàu sang?
Thế nhưng có ai dừng được dòng chảy thời gian? Sẽ đến lúc chẳng ai còn nhớ nữa, kỷ niệm về anh sẽ bị vùi chôn, thân trong nước và tên trong ký ức. Thời gian qua, tô thêm đậm bóng đen, trên biển tối phủ tối niềm lãng quên.
( Puis votre souvenir même est enseveli.
Le corps se perd dans l’eau, le nom dans la mémoire.
Le temps, qui sur toute ombre en verse une plus noire,
Sur le sombre océan jette le sombre oubli.)
Biết làm sao được? Lãng quên là quy luật khắc nghiệt của thời gian. Không ai nhớ, vì ai cũng phải lo việc mình. “ Kẻ buông chài, người cày cấy, vậy thôi“. Duy chỉ còn có người vợ goá, đau xót nhớ thương người thân yêu, lúc đêm khuya mưa bão thét gào, còn nhớ anh trong nỗi buồn tê tái, ngồi khêu lại nơi bếp lửa lớp tro tàn, và cả tro của cõi lòng nát tan.
( Seules, durant ces nuits où l’orage est vainqueur,
Vos veuves aux fronts blancs, lasses de vous attendre,
Parlent encor de vous en remuant la cendre
De leur foyer et de leur cœur! )
Thế là hết. Chết không nấm mồ. Nghĩa trang buồn không cả bia mộ. Không cả hình ảnh cành liễu rủ. Không tiếng ca buồn của người hành khất nơi góc cầu xưa.
Bỗng vang lên lời thảng thốt của nhà thơ: “ Họ đâu rồi? Những người chìm trong tối? “ Câu hỏi tu từ như một cách khơi gợi, niềm cảm thông, chia sẻ nỗi đau. Cùng với sóng, mỗi chiều lúc triều dâng, chứng nhân bao câu chuyện đau lòng, nhà thơ suy ngẫm về số phận con người, vốn hữu hạn trong thời gian và không gian vô hạn.
ĐÊM ĐẠI DƯƠNG, bài trữ tình trong dòng thơ lãng mạn, vẫn đậm đà tính triết lý, nhân văn, vượt qua biên giới địa lý và tháng năm, vẫn ngời sáng như một viên ngọc quý!
THÂN TRỌNG SƠN
dịch và giới thiệu
(4/2019)
Tặng Phạm Cao Hoàng và Trương Vũ.
OCEANO NOX
Oh! combien de marins, combien de capitaines
Qui sont partis joyeux pour des courses lointaines,
Dans ce morne horizon se sont évanouis!
Combien ont disparu, dure et triste fortune!
Dans une mer sans fond, par une nuit sans lune,
Sous l’aveugle océan à jamais enfouis!
Combien de patrons morts avec leurs équipages!
L’ouragan de leur vie a pris toutes les pages
Et d’un souffle il a tout dispersé sur les flots!
Nul ne saura leur fin dans l’abîme plongée.
Chaque vague en passant d’un butin s’est chargée;
L’une a saisi l’esquif, l’autre les matelots!
Nul ne sait votre sort, pauvres têtes perdues!
Vous roulez à travers les sombres étendues,
Heurtant de vos fronts morts des écueils inconnus.
Oh ! que de vieux parents, qui n’avaient plus qu’un rêve,
Sont morts en attendant tous les jours sur la grève
Ceux qui ne sont pas revenus!
On s’entretient de vous parfois dans les veillées.
Maint joyeux cercle, assis sur des ancres rouillées,
Mêle encor quelque temps vos noms d’ombre couverts
Aux rires, aux refrains, aux récits d’aventures,
Aux baisers qu’on dérobe à vos belles futures,
Tandis que vous dormez dans les goémons verts!
On demande : -- Où sont-ils ? sont-ils rois dans quelque île?
Nous ont-ils délaissés pour un bord plus fertile? -
Puis votre souvenir même est enseveli.
Le corps se perd dans l’eau, le nom dans la mémoire.
Le temps, qui sur toute ombre en verse une plus noire,
Sur le sombre océan jette le sombre oubli.
Bientôt des yeux de tous votre ombre est disparue.
L’un n’a-t-il pas sa barque et l’autre sa charrue?
Seules, durant ces nuits où l’orage est vainqueur,
Vos veuves aux fronts blancs, lasses de vous attendre,
Parlent encor de vous en remuant la cendre
De leur foyer et de leur cœur!
Et quand la tombe enfin a fermé leur paupière,
Rien ne sait plus vos noms, pas même une humble pierre
Dans l’étroit cimetière où l’écho nous répond,
Pas même un saule vert qui s’effeuille à l’automne,
Pas même la chanson naïve et monotone
Que chante un mendiant à l’angle d’un vieux pont.
Où sont-ils, les marins sombrés dans les nuits noires?
Ô flots, que vous savez de lugubres histoires!
Flots profonds redoutés des mères à genoux!
Vous vous les racontez en montant les marées,
Et c’est ce qui vous fait ces voix désespérées
Que vous avez le soir quand vous venez vers nous!
VICTOR HUGO
(1802-1885)
Bấm vào ảnh dưới đây nghe đọc bài thơ
OCEANO NOX của Victor Hugo
