"tiếng
biển lời rừng nao nức giục
ta
về cho kịp độ xuân sang"
nếu
tách 2 câu thơ này ra, độc lập, ắt hẳn người đọc sẽ tưởng tượng một khung cảnh
đầy tươi sáng, tràn ngập mùa xuân của một ai đó đang háo hức mong chờ .
thật ra , đó là hai câu trích đầu cho bài thơ dài "Ta Về" của một
người tù vừa được thả về sau những năm tháng “cải tạo” 1975 . Tô Thuỳ Yên
. mùa xuân lúc ấy nao nức đến thế sao ? không . tôi nghi ngờ điều ấy. đó là
những năm đói kém đỉnh điểm, và có ai đói kém hơn một kẻ mới “đem thân làm gã
tù lưu xứ " ?
nhưng
có lẽ tâm hồn người thi sĩ rộng mở xiết bao . những cái đẹp của thiên
nhiên, tạo hoá... làm sao không lay động những tâm hồn mẫn cảm, lãng mạn
và luôn nhận thức về nó : cái đẹp . trong một tâm cảm "xí xóa đời ta với
đất trời", ông nói như nói với chính mình, với cuộc đời :
"hãy
kể lại mười năm chuyện cũ
một
lần kể lại để rồi thôi"
tôi
đã được nghe TTY đọc bài "Ta Về", không phải một lần, mà nhiều lần .
có những lần ông đọc trong ánh đèn dầu heo hắt của những đêm cúp điện , từ
những tờ giấy học trò úa vàng . bài thơ dài , chép tay đến một xấp giấy . chữ
viết TTY đẹp như tranh thư hoạ .
những
ngày mùa xuân, không dưng tôi nghĩ đến người thi sĩ lớn . với riêng tôi,
TTY là một trong số rất ít những thi sĩ lớn nhất trong thi ca Việt Nam .
chân dung Tô Thùy Yên
đinh trường chinh vẽ theo trí nhớ, 1.2019
tôi
vẽ vài nét ông theo trí nhớ . trí nhớ cùn mòn từ những ngày ông tạt ngang căn
nhà ở Tân Định . có ngày mưa, chỉ có mỗi tôi ở nhà . TTY tấp vào trú cơn
mưa lớn . ngồi giữa ngổn ngang tranh và màu . mùi sơn còn tươi. ông chợt
hỏi tôi một tờ giấy thật lớn . vói lấy cây bút dạ đen . rồi ông chậm rãi
viết lên đó những câu thơ mới làm , nét chữ lớn và đẹp :
"...
đi
đến đó, dường như ta có hẹn
Hẹn
cùng ai, không nhớ rõ là ai
Đi
đến đó, lòng khô như trái rỗng
Khua
rụng rời nỗi đói khát trần ai
Chiều
nay trời nắng gắt...
Chiều
nay trời mưa dầm...
Quán
vắng vẻ, ngọn đèn như nỗi đợi
Thiên
thu trường dạ bóng ai về ...“
viết
xong , ông dán lên tường , rồi đi về . cơn mưa chắc đã ngớt . vậy mà những câu
thơ đó ám trong đầu tôi cả một thời gian dài . có lẽ một phần vì ngày nào ra
vào, tôi cũng đụng nó trên bức tường . không phải vì thơ hay . những câu thơ có
chút bóng dáng đường thi này không phải là thơ hay của Tô Thuỳ Yên . TTY có
những vần thơ độc sáng hơn nhiều . nhưng vì cái hoàn cảnh , cơn mưa dầm, chiều
cúp điện nhá nhem leo lét bên ánh đèn dầu lúc ấy . TTY mới đi tù ra . và những
câu thơ đã vẽ lên một khung cảnh buồn thảm .
"Thiên
thu trường dạ bóng ai về ."
sau
tháng tư . miền Nam sinh ra hình ảnh những người thiếu phụ chờ chồng . có những
người thiếu phụ chỉ mới qua hai mươi, ba mươi. và họ đã chờ . chờ và chỉ chờ ,
trong một thành phố âm u, le lói . chờ mờ mịt và vô vọng vì không có lấy một
thông tin . chỉ biết, có thể người về sẽ về , bất cứ lúc nào , xuất hiện trước
căn nhà cũ , đập cửa giữa đêm khuya , chẳng hạn . cũng có thể không bao giờ .
lúc ấy , mỗi ngày mai là một đương đầu mới , không biết bắt đầu từ đâu .
"Thiên
thu trường dạ bóng ai về."
như
một câu thơ cổ , âm u ... trong thời gian ấy - một "thiên thu trường
dạ".
Tô
Thuỳ Yên là một người cuốn hút. không phải chỉ vì thơ , hay kiến thức rộng của
ông trong nhiều lãnh vực . mà hình như con người ông là một cuốn hút lạ . một
thi sĩ Gia Định xác định ngay thi tài giữa nhóm Sáng Tạo của các nhà thơ, nhà
văn di cư 54.
"biểu
dương - hãy biểu dương cùng tận
vinh
dự lầm than của kiếp người
hi
hữu một lần trên trái đất
và
rồi tất cả sẽ nguôi ngoai"
lần
tôi gặp thi sĩ TTY lần cuối là ở Virginia , một năm xa cũ . tôi nhớ, có tò mò
hỏi ông vài chuyện bên lề: "Lê Thị Trang là ai ? ", vì tôi rất
thích bài thơ "mòn gót chân sương nắng tháng năm".
"ta
gửi mỗi ngày một sợi tóc
cầu
may cho trận gió kinh thiên.
có
ai bên cõi vô cùng tận
bắt
gặp lòng ta bay đảo điên? "
ông
cười cười . và kể sơ về một người nữ trong thương xá giờ giới nghiêm của Sài
Gòn cũ . "giờ này thương xá sắp đóng cửa" ...
"...nghĩ
tới anh, nghĩ tới anh
cơn
nghĩ tới không sao cầm giữ nổi
như
dòng lệ nào bất giác rơi tuôn
nghĩ
tới, nghĩ tới một điều hệ trọng vô cùng
của
chiến tranh mà em không biết rõ
nghĩ
tới, nghĩ tới một điều hệ trọng vô cùng
một
điều em sợ phải nghĩ tới
giờ
này thành phố chợt bùng lên
chiều
trên phá Tam Giang
anh
sực nhớ em
nhớ
bất tận...”
rồi
sau lần gặp cuối đó, cuộc đời cứ bất tận trôi trong khốn khổ vô ngần và hạnh
phúc vô ngần .
và
rồi tất cả sẽ nguôi ngoai .
-
đtc
February
8, 2019
“thảng
như con ngựa già vô dụng
chủ
bỏ ngoài trăng đứng một mình”
(thơ
TTY)
để
kính tiễn ông .
sơn
dầu trên bố . đtc
22.5.2019