Người
Việt Nam vốn cần cù, chịu khó và tằn tiện nên chỉ cần 5 đến 10 năm là có cuộc sống
khá ổn định ở Mỹ. Tuy nhiên họ luôn phải đối mặt với sự khác biệt về văn hóa. Đời
sống vật chất đầy đủ nhưng nhiều người vẫn cảm thấy cô đơn vì không thể thích
nghi với nền văn hóa và lối sống Mỹ. Truyện ngắn ĐI TÌM của Trần Doãn Nho đề cập
đến nỗi cô đơn này. Tác giả
dùng nhiều ẩn dụ, đề cập đến nhiều vấn đề trong đời sống của người Việt ở Mỹ. Đây là một truyện ngắn hay, rất đáng đọc.
(Phạm Cao Hoàng, 5.12.2018)
Xa hơn đường lộ chính một quãng ngắn, quành, quẹo qua vài lối đi, Tống gia trang nằm khuất sau hai cây phong Nhật cao. Vườn đầy hoa cỏ, cây trái nhiều loại nhiều màu. Một bên, cạnh lối mòn, là những phlox, ivy, magnolia, hydrangea, forsythia,tulip, daffodil, iris, daylily, sedum, coralbells, cần tây, khoai tây, củ cải đỏ, những cái tên lạ hoắc so với thời cây trái tuổi thơ. Một bên là những bồ công anh, những quỳnh trắng quỳnh đỏ, những chuối ba lùn, những tỏi, cúc, hồng, rau muống, rau diếp, thìa là, rau thơm, rau quế, hướng dương, kinh giới, bầu bí, rau mồng tơi, ớt hiểm, khoai, dưa leo, cúc vạn thọ, bát tiên,thân thuộc ngày nào. Lại hòn non bộ nằm ngay góc vườn có cầu ao, có tượng tiên ông tiên bà, có người ngồi câu cá, có mái nhà tranh, có chú tiều, vân vân và vân vân. Tất cả là một thế giới thu nhỏ, trong đó có cả nghèo nàn, thoát tục, cao cả, mơ ước, cứu chuộc, những chút “ngày xưa” đầy hương sắc và mùi vị.
Đúng hai giờ chiều, như đã
hẹn, chiếc xe truck đậu ngay trước cổng. Hai người Mễ khá lực lưỡng, xuống xe, bưng
chiếc thang xếp đến cổng. Kéo ra, dựng lên. Rồi kềm, búa, dây cột, rồi kéo, cắt,
xô, đẩy, chỉ trong thoáng chốc, cả chiếc cổng đổ xuống, cùng với nó là tấm bảng
gỗ khắc nổi ba chữ “Tống Gia Trang” kiêu hãnh và vững chắc. Từ trong cửa sổ nhìn
ra, Lan rùng mình, mắt ươn ướt, nghĩ đến sự tan biến quá đỗi nhẹ nhàng của một
thành tựu. Thành tựu từ một nhóm từ hoa mỹ thấm đẫm nhọc nhằn: giấc mơ Mỹ.
Ngày đó, lâu lắm, bước
chân xuống máy bay là một tấm thân khốn khổ trĩu nặng với năm đứa con nheo nhóc
cùng với một cảm giác phó mặc đến tận cùng, Lan lao vào cuộc sống như một người
không biết bơi nhảy đại xuống sông, vùng vẫy để tồn tại. Nhễ nhại trong cơn mộng
du kéo dài, Lan không cần biết tháng biết
ngày không tiếc không thương không nhung không nhớ không giận không tủi, vừa đi
học vừa đi làm vừa nuôi mình vừa nuôi con. Ca một ca hai có khi ca ba rồi nào là
cơm nước bài vở, nào là chợ búa đón đưa. Cứ thế cho đến lúc Lan bỗng nhiên phát
hiện ra cái gì mình cũng có hay nói cho đúng, cái gì cần, Lan đều có. Y như chúng
từ đâu đột ngột hiện đến. Có nhà có cửa có nghề nghiệp có bằng Mỹ treo bên cạnh
tranh sơn mài đông hạ thu đông, mai lan cúc trúc cùng tranh sơn dầu hiện đại lẫn
với tranh Tàu cổ điển. Lại có rể Mỹ, dâu Việt, cháu thuần, cháu lai.
Cứ mỗi lần ra vườn, ngắm nghía cái mơn
mởn, cái tươi tắn, cái nở bung, hớn hở của lá, của hoa, của những ngọn gió nhẹ
sinh động, Lan hãnh diện và tự hào vì đã đứng vững, đã tồn tại một mình. Nói cho
đúng, thành tích đó còn là hậu quả của một chuỗi những ra đi. Khúc dạo đầu là Nghĩa. Chưa nguôi
nỗi vui đoàn tụ, Nghĩa lặng lẽ chia tay, một chia tay thấy trước nhưng khi nhìn
thấy chiếc giường trống không và vài giòng ly biệt vội vã vứt trên đầu nằm, Lan
vừa cảm thấy nhẹ nhõm vừa cảm thấy ân hận. Rồi đứa con gái thứ ba rồi đứa đầu rồi
đứa thứ hai rồi thằng con trai thứ nhì và thằng con út. Đứa bỏ nhà, đứa có việc
làm ở xa, đứa lấy chồng Mỹ, đứa theo phong trào bảo vệ môi sinh, yêu thích cái
hoang dã hơn là cái tiện nghi. Nghiệm lại, Lan nhận thấy mỗi một người ra đi y
như thể phải ra đi, chậm, liên tục, dịu dàng và hữu lý. Có cái gì dường như không
thể khác. Nhưng cuộc sống là một thói quen. Mỗi người yêu da diết cuộc sống (của
mình) lắm khi chỉ vì nó trở thành thói quen hơn là những gì nó đem lại. Cũng lạ,
khi chưa quen thì sợ hãi, nhưng khi quen rồi thì một thứ hạnh phúc mới mẻ nhô lên,
đơn giản, tém tủm, gần gũi và nhất là quen thuộc.
Sau một thời gian dài đong đưa với
những đổi thay của hoàn cảnh, cuối cùng, Lan làm quen với chính mình. Chỉ là chính
mình. Bất cứ ai cũng là một phiền toái, lệ thuộc, cũng có thể lấy mất đi những
thứ rất riêng của mình, lại cũng khiến mình bứt rứt, áy náy. Thích nhất là cảm
giác miễn nhiễm đối với lỗi lầm. Vì lỗi lầm thường chỉ xảy ra khi sống chung với
người khác. Không có người khác là không có lỗi, Lan dứt khoát nghĩ. Lan thưởng
thức sự lặng lẽ, cô độc, thưởng thức cả những xa vắng lạnh lùng. Thưởng thức món
ăn tự mình nấu một mình. Thưởng thức công trình tạo dựng của mình: một gia
trang có vườn rào có cây xanh rau cỏ bốn mùa có thảm cỏ trước sau có ghế ngồi đọc
sách ở góc vườn có phòng ăn riêng phòng ăn chung để tiếp bạn bè khách khứa. Một
mình mà bận rộn. Góc phòng không sạch cũng quét xó bếp thơm tho cũng xịt nước tẩy
mùi, hành lang sạch bóng cũng tìm cho ra vài cọng rác để lượm. Rồi nào là tỉa lá,
cắt hoa, bón phân, tưới nước vườn trước vườn sau, chăm sóc những chậu hoa treo
lủng lẳng dọc theo hành lang. Hết lên lầu xuống gác lại ra vườn vào bếp. Tất cả
mọi thứ trong nhà đều chỉ mang dấu ấn của một mình Lan, từ cách xếp giá sách đến
kê chiếc ghế ở góc phòng cho đến hòn đá nằm chênh vênh ở lối cửa ra vào. Khỏi bàn
bạc với ai, khỏi nghe tiếng động của ai, khỏi chìu ai, khỏi to tiếng với ai khỏi
thủ thỉ với ai. Nhìn những người quen biết, Lan lấy làm lạ tại sao họ vẫn còn có
thể ở chung với nhau và chịu đựng sự hiện hiện hàng ngày
hàng giờ bên nhau.
Cứ thế, Lan nhâm nhi từng giọt hạnh
phúc hàng ngày.
Một
ngày nào đó không nhớ rõ, Lan thức dậy, mất cảm hứng. Một cảm giác khác nhô lên,
len lén, âm thầm, như thể là một nỗi niềm chóng qua, nhưng rồi gần gũi, quen
thuộc dần, đưa Lan tới một nơi khác, rất khác. Đành vậy, Lan tự nói với mình!
*
Con
gái đầu (điện thoại):
-Allô, mẹ. Chuyến bay có gì thay đổi
không mẹ?
-Không.
-Thế là chỉ còn ba ngày nữa nhỉ. Chóng
quá. Sorry mẹ, tiếc là tụi con quá bận không về tiễn mẹ được. Con vẫn chờ đợi mẹ đổi
ý.
-Đổi ý gì nữa, Tuyết. Giấy tờ thủ tục
đã xong. Mọi chuyện đã rồi. Tống gia trang đã đi vào quá khứ.
-Nhà cửa chỉ là chuyện phụ, cái chính
là mẹ. Mẹ có cả bầy con ở đây.
-Mẹ nhớ bà con xóm giềng,nhớ mồ nhớ
mả. Lâu lắm rồi mồ mã ở xa, chẳng ai chăm sóc. Thuê người ta, thì người ta cứ làm
cho có.
-Mẹ khi nào cũng mồ mả…Mồ mả đã thành
sân golf rồi mẹ.
-Mà đâu chỉ nhớ mồ mả. Mẹ nhớ cây cầu
gỗ bắt qua con hói đầu làng…
-Mẹ ơi, hói đã bị lấp, cầu đã bị phá.
Chỗ đó giờ là nhà hàng đặc sản rắn, chuột, cá sấu.
-Mẹ nhớ cái ao, vườn rau vườn cà…
-Ao đã bị lấp, vườn cũng chẳng còn,
mẹ ạ. Bây giờ là nhà lưu niệm liệt sĩ.
-Cái hồ rau muống gần nhà cụ Lý…
-Bây giờ là cửa hàng bách hóa.
-Mẹ nhớ cái bến gặt nơi nhà bà Chút
-Chỗ đó bây giờ là trụ sở hội Phụ Nữ
Yêu Nước.
-Mẹ nhớ bà con láng giềng, cô dì chú
bác…
-Mụ Nản thì đi Úc, bà Tô thì đi Đại Hàn,
dì Oanh lang bạt đâu ở trong Nam, o Nở thì ở kinh tế mới Gia Rai, chú Thịnh thì
bán vé số ở Đà Nẳng…
-Còn bà Riêng, chú Đạt, dượng Mùi…
-Chú Đạt chết mấy năm rồi; bà Riêng
thì bị ung thư giờ nằm một chỗ, dượng Mùi
bị tiểu đường phải cưa chân.
-Ừ, mẹ có nghe nói, rồi mà quên mất.
Thiệt lẩn thẩn. Còn mấy đứa bạn học của mẹ nữa...
-Trời ơi, bạn của mẹ, bạn của mẹ thì
cũng như mẹ thôi. Người thì theo con qua Mỹ, người thì theo ông bà…
-Dì Thứ này, dì Nhung này…
-Dì nào thì cũng như dì nào…
-Còn làng còn nước.
-Nước thì còn, làng cũng còn, nhưng
những gì mẹ muốn thì không còn…
-Me biết là phải còn, nhất định là
phải còn một cái gì đó. Cả một phần đời mẹ nằm ởđó. Mẹ chưa từng về lại, nhưng mẹ
biết là nhất định phải còn, phải còn…
-Phải còn, sao lại phải còn hả mẹ?
-Nhất định là phải còn…Làm sao mà mất
đi được…
*
Con trai út (email):
-Nghe tin me ve ben do con muon bay
qua tham me nhung con hien dang o Kenya hoat dong cho green movement o Nairobi,
phai den mid-Nov con moi ve lai hoa ky. Me understand me. Con van nho me. Hon
me. Have a good trip, me.
-Mẹ muốn gặp con trước khi về. Mẹ đã
nói từ mấy tháng trước, sao con vẫn cứ đi?
-You know, con phải co mat, without
me group cua con la movement there will be collapsed.
-….
*
Con gái ba (điện thoại):
-David và con xin lỗi mẹ. Tụi con cố
gắng sắp xếp thì giờ mà không cách gì ổn thỏa.
-Tiếc là David không sang. Lâu quá,
e cũng cả ba năm rồi không gặp thằng rể.
-David cố hết sức mà không cách gì lấy
được phép. Nhưng David hứa sẽ về bên đó thăm mẹ. Còn nhiều thì giờ mà.
-Ở đây mà còn khó thế, mai kia về bên
đó, quá xa…
-Gì mà xa, máy bay đi chứ mình có đi đâu.
David đã nói…
-Mẹ nhớ Audrey và Michelle.
-Mới khai giảng, bọn nó không thể đi.
Phải chi mẹ đi cỡ tháng 7.
-Trước mẹ nói tháng 7, con bảo con bận
làm project.
-Ừ nhỉ. Mà con làm project thật mà.
-Mẹ biết con làm project.
-Hơn nữa…hơn nữa, mẹ biết, David không
chịu được mùi nhang, mùi dầu
-Mẹ quen rồi. Nói với David là không
sao đâu, thăm được thì thăm mà không thăm được thì thôi, mẹ không trách đâu.
*
Con gái út (điện thoại):
-Mẹ, Tiffany đây.
-…
-Mẹ, Tiffany đây.
-….
-Mẹ, mẹ...
-Mẹ, con gì với đứa hư thân mất nết!
-Thôi mà mẹ, con đã xin lỗi mẹ nhiều
lần rồi. Hồi đó, con còn nhỏ dại, ngây thơ, ngu dốt…
-…
-Nghe tin mẹ quyết định về…
-Thì sao?
-Thì con hỏi thăm.
-Quý chưa!
-Dẫu gì thì con vẫn là con của mẹ
-Ừ, con. Con với cái.
-Mẹ…
-Mà cái thằng cu …gì đó, ra sao rồi?
-Thằng William…
-Ừ, William.
-Hắn lớn lắm, đã đi học lớp ba rồi.
-Còn thằng chồng mi ra sao?
-Tụi con chia tay rồi
-…Lại chia tay. Chia tay mấy đứa rồi…?
-Mẹ, chuyện riêng của con, mẹ lưu ý
làm gì!
-Chuyện riêng, ừ, chuyện riêng…đứa nào
cũng có chuyện riêng…
-Mẹ, mẹ về bên đó làm gì?
-Chuyện riêng của tau, mi hỏi làm gì…
-Mẹ, mẹ…
*
Người đàn ông (nói chuyện):
-Lan, anh đây.
-Trời, ông…anh Nghĩa. Ai , ai…, ai đưa
anh tới đây? Anh…anh…mà còn nhớ đến…em?
-Không nhớ Lan, à… không nhớ em thì nhớ
ai. Dù sao…
-Ừ, thì dù sao…Vậy bà ấy, à không, chị ấy
đâu rồi?
-Vẫn ở bên đó, Cali.
-Hai ông bà vẫn khỏe, vẫn hạnh phúc,
đúng không?
-Khỏe thì còn khỏe nhưng hai chữ hạnh
phúc thì xin gửi lại…Hạnh phúc chỉ dành cho người lành lặn. Từ lâu, anh chỉ như
cái áo vá…
-Có ai là áo lành đâu! Mà anh còn về đây
làm gì nữa?
-Thăm em, biết đâu…biết đâu chỉ một
lần nữa thôi.
-Cám ơn anh. Vâng, biết đâu…
-Em tính khi nào cũng cương cường,
chẳng khác mấy ngày xưa. Ai nói cũng bằng thừa.
-Ờ, có lẽ thế mà em cảm thấy hạnh phúc.
-Em nói nghe…chẳng giống ai.
-Đúng là chẳng giống ai! Biết làm
sao giờ. Em chỉ muốn giống mình.
*
Đêm
khá lặng lẽ với từng mẩu chuyện rời rã và đứt đoạn, mỗi người đứt đoạn với mỗi
người. Nghĩa ngủ ở xa lông thao thức trằn trọc nghĩ mãi về một người đàn bà đã từng
rất thân quen mà bây giờ rất lạ lẫm. Đứa con trai, miễn cưỡng bỏ chuyến đi nghỉ
hè với cô vợ Mỹ, đưa cha từ một tiểu bang khác về thăm mẹ lần cuối, thỉnh thoảng
lại phải gọi vợ qua Internet, để giải thích đi giải thích lại chuyện hiểu để phương
đông. Lan vốn đã quen với những giấc cô đơn
bây giờ bỗng xao xác trong một cơ thể chẳng còn gì để xao xác. Chẳng ai muốn lặn
sâu vào ai. Cũng chẳng ai muốn gợi lại ai. Không ai muốn đào xới cái kho tàng cảm
giác xưa cũ vì không ai muốn làm tổn thương thiện ý mong manh của mỗi người.
Đêm trôi trăn trở, bứt rứt.
Sáng dậy, nghe se se lạnh bên ngoài.
Năm nay, mùa lá rụng trôi qua chậm rãi. Đã đầu tháng mười một mà nắng còn tràn
trề. Trời vẫn rực rỡ y như thể chẳng còn gì rực rỡ hơn. Lá chen nắng nắng chen
lá xôn xao dựng nên một cái đẹp vốn làm cho những ai chưa từng làm thơ cũng sẽ
cảm thấy mình có thể là thi sĩ. Lá đỏ mãnh liệt đỏ lá vàng mãnh liệt vàng lá tím
mãnh liệt tím lá hồng mãnh liệt hồng, lá nào cũng bừng bừng trổ sắc khoe khoang.
Lan nhìn cây nhìn nhìn núi nhìn đồi nhìn đường nhìn sá và tìm thấy thiên nhiên
quả đã thực hiện một kịch bản tuyệt vời, đủ sức đánh lừa cả những người có đầu óc
tỉnh thức nhất. Chả thế mà mùa lá rụng trở thành mùa thu với những ngợi ca đôi
khi nghe âm vang như mùa phục sinh!
Sáng dậy, xóm giềng, bạn bè lao xao.
Thở than, trách móc và chúc tụng. Lan lặng lẽ lắng nghe. Tình nhiều hơn chữ.
Lan nhìn thật sâu, nắm thật chặt tay, nói thật ấm như để ghi dấu hết những kỷ niệm
linh tinh lỉnh kỉnh với mỗi người. Để nhớ. Mà cũng để quên, Lan nghĩ. Làm sao nhớ
cho hết những vui buồn của cả một đời người. Lan đi quanh vườn trước vườn sau,
chào cây chào cỏ. Từng cơn gió đêm âm thầm ngạo mạn đẩy thời tiết bất chợt rớt
xuống độ âm đã dập vùi tất cả. Hoa gục, lá úa. Chỉ còn mấy đóa hydrangea run rẩy, gượng gạo. Lan vốn rất
thích loại hoa này, dừng lại, nhặt cành cây nhỏ, chống đỡ lên một đóa hydrangea
còn tươi tắn, nhìn tới nhìn lui, mong nó sẽ kéo dài những giây phút cuối đời. Khi
đi ra ngõ, trong lúc chần chờ, đợi chiếc xe thuê bao tìm cách quay đầu xe trong
lối đi nhỏ hẹp, Lan chợt thấy chiếc cổng. Không, chỉ là một đống gỗ vỡ nát, chia
lìa. Chữ “Tống” nằm lạc loài dưới bụi forthergilla. Nhìn quanh, cố tìm hai chữ
“Gia” và “Trang”, nhưng không thấy. Ở đâu thì chúng cũng vô dụng. Mà mọi thứ cũng
đã vô dụng mất rồi.
*
Mấy chục năm trước, Lan liều chết,
mang năm đứa con ra đi, đứa lớn mười bảy đứa út còn bồng trên tay, để, như lời
nhắn gửi của Nghĩa từ trong trại tù, tìm tương lai.
Mấy chục năm sau, Lan trở về một mình,
để, như Lan hằng mơ, tìm quá khứ.
TRẦN
DOÃN NHO
12/2017