Từ sau tết này, nghe tin thầy Võ Hồng trở bệnh nặng, chúng tôi có chuẩn bị tinh thần để nhận tin “ra đi”, một việc sẽ đến, sắp đến, không thể nào tránh được. Nhưng chiều nay nhận tin, sự chuẩn bị ấy lập tức bị lung lay chao đảo. Thế là hết, từ nay tôi vĩnh viễn không được gặp thầy nữa, không được nghe ông nói chuyện với cách xưng hô “qua/em”, kèm theo nụ cười nửa miệng khó phân biệt khen chê.
Tôi được gần gũi với nhà
văn Võ Hồng đến nay đã hơn 60 năm, từ thuở là một cậu học trò buổi đầu bậc
trung học quần đùi chân đất. Ông thầy dạy môn quốc văn với bàn tay tài hoa vừa
giảng giải vừa minh họa đã lôi cuốn cả thế hệ chúng tôi say mê văn chương, dù
sau này không mấy đứa đi theo cái nghiệp ấy. Tính thầy khoan hòa mà nghiêm
minh, không nặng lời nhưng những lời quở trách có một chút dí dỏm, một chút mỉa
mai đủ làm cho học trò trong sự kính
mến có một phần sợ sệt không nhỏ.
Khi tôi đến tuổi trưởng
thành, tập tễnh vào làng văn, cùng có bài trên một tạp chí, tất nhiên không còn
sự sợ sệt ấu thời, nhưng khi ngồi đối diện với thầy, được thầy gọi là “em”, xưng “qua”, vẫn nhìn thầy
là một thần tượng. Chúng tôi đón nhận tập truyện “Hoài cố nhân” tác
phẩm đầu tiên của thầy được xuất bản như một tin mừng, cảm thấy
mình như cũng được truyền cho niềm hãnh diện. Chúng tôi sống với những
làng xóm được thầy nhắc đến, cùng nhau đi tìm người mẫu thực của các nhân vật,
và không ít những trang thư cho nhau nhắc mãi đến thầy. Những tác phẩm sau đó của
thầy tôi đều được đọc, có lẽ không sót tập nào, cả tập thơ và những câu trầm tư
ngắn gọn, không nhớ hết tên sách, nhẩm lại mấy quyển tâm đắc nhất, ngoài Hoài cố nhân có Lá vẫn xanh, Hoa bươm bướm,
Như cánh chim bay, Người về đầu non, Khoảng mát, Chúng tôi có mặt, Trầm tư v.v...
Một cách thật chí công thì
cách nhìn như thế cũng có phần thiên lệch, bởi chúng tôi đã đọc nhà văn qua một
ông thầy. Nhưng tiếp xúc với những độc giả hoàn toàn khách quan thì sự mến mộ
nhà văn Võ Hồng còn hơn cả chúng tôi. Võ Hồng viết bằng cả tấm lòng nhân hậu,
những vùng quê ông miêu tả nhiều nơi thật nghèo khó khô cằn, nhưng dưới ngòi
bút của ông dàn trải sự bao dung trìu mến, những nhân vật của ông cho dẫu là
“phản diện” vẫn được tha thứ, thông cảm. Một điều hơi “lạ” là những chàng trai
của Võ Hồng luôn luôn nhút nhát trước tình cảm, luôn luôn tỏ ra mình là người
“quân tử”, không dám “dấn thân” nên đa số đều “thất tình”, nhưng rất chung
tình, ôm ấp những mối sầu cảm đơn phương.
Phải chăng đó là do cuộc sống
của ông? Chịu cảnh gà trống nuôi con khá sớm, không dám tục huyền, vì lo sợ điều
gì? Lo sợ không tìm lại được hạnh phúc đã mất, lo sợ cho tương lai các con, lo
sợ một điều tiếng, hay lo sợ những chuyện có thể xảy ra mà cũng có thể không xảy
ra, cái kiểu lo sợ của những người ưa suy nghĩ? Chúng tôi chịu, không “khai
thác” được điều gì ở thầy, nhiều lúc ông đang nói cười vui vẻ bỗng lim dim đôi
mắt mơ màng như nhập định.
Có điều chúng tôi biết rõ
là ông rất khắt khe trong cách viết, luôn luôn đòi hỏi sự trong sáng trong văn phong để chuyển
tải sự trong sáng của tâm hồn tác giả. Ông cũng rất khắt khe với các bản in,
luôn luôn phàn nàn về những lỗi in sai, những lỗi biên tập ẩu. Ông dùng bút tự
sửa hoặc làm bản đính chính đầy đủ trước khi tặng sách. Những lần như vậy tôi
thấy ông nhăn nhó tỏ vẻ rất khó chịu.
Ai đến thăm ông vào những
năm tháng cuối đời đều có chung một cảm nghĩ không dám nói ra. Các con ông ở
xa, một mình lặng lẽ trên căn gác với sách vở và sách vở. Nhìn nét mặt rạng rỡ
của thầy khi chúng tôi đến thăm, cách dẫn dắt khéo léo như níu kéo để có thời
gian trò chuyện, thái độ bịn rịn không muốn tiễn khách, chúng tôi hiểu thấu sự
cô đơn của thầy. Song, đâu dễ gì thầy để lộ ra. Thầy có nói về thầy Trần Sĩ là sư tử rừng Hóc Lá, thì
thầy ít nhất cũng là một cọp bạch dưới
chân núi A-Man, dễ gì để cho chúng tôi bắt mạch. Có một người tự nguyện đến
săn sóc thầy, liệu có an ủi được thầy, có lấp được những trống vắng để đem lại
cho thầy một khoảng
mát. Tôi thật tình cảm phục trước sự
hi sinh lớn lao ấy.
Núi A-Man Ảnh: Trần Huiền Ân
Với tôi, và nhiều bằng hữu,
thầy Võ Hồng, nhà văn Võ Hồng tất nhiên không phải là một người “hoàn hảo” (đã
là con người không ai hoàn hảo cả), không phải truyện ngắn nào, bài thơ nào của
thầy chúng tôi cũng tán đồng, cũng thích, nhưng muốn học hỏi nhân cách thân ái,
bao dung, khiêm tốn của ông, muốn noi theo gương ông cần cù, nhẫn nại, nghiêm cẩn
trong sáng tác, là việc không thể nào chúng tôi mong làm được.
TRẦN HUIỀN ÂN
(31/3/2013)
Lê Công Minh Đỗ Chu Thăng Trần Huiền Ân
và nhà văn Võ Hồng (Tuy Hòa, 1970)