Sài Gòn năm 1976, khu vực chung quanh bùng binh chợ Bến Thành
là một trong những nơi tập trung đông đảo dân bán chợ trời.
Người
ta bán không thiếu thứ gì: hàng quán thức ăn, thuốc Tây, quần áo cũ, cá thịt ướp
sẵn từng nồi, sách báo “đồi trụy”, “nhạc vàng”…và cả súng.
Nguyễn
Tất Nhiên thường leo xe lửa từ Biên Hòa và xuống ga Sài Gòn vào giờ trưa. Chúng
tôi gặp nhau ở đó, bữa đói bữa no ở đó và nhận ra nhau rõ hơn cũng ở đó.
Chúng
tôi quen nhau năm 1973, trong đêm sinh hoạt do Phong Trào Du Ca tổ chức tại Hội
Trường Quân Đội trên đường Trần Quốc Toản, Sài Gòn, để tưởng niệm Giang Châu,
huynh trưởng của Phong Trào vừa qua đời vì bạo bệnh.
Buổi
sinh hoạt sắp bắt đầu, tôi đang đứng xớ rớ thì Chủ Tịch Phong Trào, nhà báo Đỗ
Ngọc Yến, giới thiệu tôi với một chàng cao lêu nghêu, “mặt vác lên trời”: Nguyễn
Tất Nhiên.
“Nghe
đại danh, hôm nay mới hân hạnh gặp mặt”, tôi nói thế. Nhiên nhếch mép, nụ cười
“kẻ cả” lắm. Thấy cử chỉ đó của Nhiên, anh Yến chỉ nhỏ nhẹ, đêm nay Thái sẽ giới
thiệu Nhiên lên đọc thơ nhé.
Hai
đứa tôi quen nhau như thế đó.
Nguyễn Tất Nhiên - sơn dầu Đinh Cường
Nhiên
kiêu lắm. Nhiều khi đến “ngông cuồng”.
Nhiều
đêm, Nhiên ngủ lại nhà tôi, chàng “ngôn” rằng, 20 tuổi sẽ đoạt giải Nobel Văn
Chương.
Hiểu
được.
Vì mới
16 tuổi, Nhiên đã lừng danh với những bài thơ do “phù thủy âm nhạc” Phạm Duy phổ
thành ca khúc. Điều đáng tiếc là Nhiên chưa hề đọc một tác phẩm nào đoạt giải
Nobel. Tôi mua tặng bạn hai cuốn: Câu Chuyện Giòng Sông của Hermann Hesse và Lời
Dâng của Rabindranath Tagore.
Nhiên
thông minh lắm. Chàng nhận ra ngay và buông một câu chen tiếng “Đan Mạch”:
“Đ.M, họ viết hay thiệt”. Từ đó, không thấy Nhiên nhắc lại mộng Nobel Văn
Chương nữa.
*
Nhiên
hiền, ít nói, khi cười, mặt hếch cao, nhe hàm răng lởm chởm.
Không
biết nói Nhiên mang “lời nguyền truyền kiếp” là mê con gái Bắc có đúng không?
Vì trong thơ và trong đời thường, con gái Bắc làm khổ Nhiên lắm:
“Em nhớ giữ tánh tình
con gái bắc
Nhớ điêu ngoa nhưng giả
bộ ngoan hiền
Nhớ khiêm nhường nhưng
thâm ý khoe khoang
Nhớ duyên dáng ngây thơ
mà xảo quyệt”.
Trong
đám bạn chung thời sau 1975, H. tóc dài, giọng Bắc nhẹ “như thơ”. H. đã có bạn
trai, Nhiên biết, nhưng vẫn công khai nói, “tớ chết đi được mỗi khi nghe H. buột
miệng hai tiếng ‘Trời ơi’”. Và Nhiên cứ lặng lẽ với chính cái bóng đối với cuộc
tình “con gái Bắc” này.
Lần
đầu Nhiên gặp H., nụ cười “chết khiếp” của Nhiên đã đẩy H. ra xa. Hôm đó, cả bọn
rủ nhau đi ăn cơm thịt kho hột vịt. Đang ăn, Nhiên ngẩng mặt rú lên cười, hai
hàm răng bệt lòng đỏ trứng. “Trời ạ”, có Thánh mới chịu nổi. Nhưng đó là Nhiên,
cho tới tận ngày bỏ lại mọi muộn phiền sau lưng ra đi vĩnh viễn, vẫn nụ cười
đó, vẫn hàm răng đó.
Thân
nhau, tôi có cảm tưởng Nhiên không sống ở cõi này. Nhiều lần, đang nói chuyện,
Nhiên chợt trôi vào im lặng. Và nhiều lần, Nhiên nói, chắc có ngày tui tự tử
quá ông ơi! Nghe lần đầu, còn lo lắng cho Nhiên, nhưng nghe mãi thì biết, bạn
mình nói thế để xả một nỗi đau, mối sầu nào trong lòng mà thôi.
Nhiên
nghèo, có sao sống vậy, quần ống thấp ống cao, đi chơi với nhau, bạn rủ gì ăn nấy,
không đủ tiền thì nhịn.
Một
buổi chiều đi ngang một quán cóc ở đường Lê Thánh Tôn, thấy Nhiên ngồi một
mình, trước mặt là ly cà phê đã cạn đến giọt chót. Thấy tôi, Nhiên bảo, có tiền
trả giùm ly cà phê; ngồi từ sáng đến giờ không đủ tiền trả, chủ quán nhắc khéo
nhiều lần mà chịu, cứ phải ngồi lỳ thôi.
Thương
Nhiên ở cái tính đó.
*
Tết
1976, cái đói hành hạ. Đói đến độ có lần đi ngang hàng phở, phải quay mặt đi, vậy
mà nước bọt cứ tứa ra, đau quặn cả ruột. Đói, cả cái chuông cái mõ trên bàn thờ
Phật, tôi cũng đem ra bán ở chợ trời.
Nhiên
biết gia đình tôi đói; và Nhiên cũng đói.
Một
hôm, đang đứng bán thuốc Tây ở sân ga Sài Gòn, thấy Nhiên dắt cái xe đạp cũ kỹ,
tài sản duy nhất của chàng, lững thững đi tới. Yên ghế ngồi phía sau là một bọc
ni lông. Nhiên bảo, ông già vừa mua cho cái quần, tui đưa ông bán nhé, bọn mình
ăn bữa… thịt chó.
Nhìn
thằng bạn chiếc quần cũ mèm ống bên trái “chửi bố” ống bên phải, thương bạn,
xúc động vì tấm lòng của bạn, tôi không biết nên cười hay nên khóc.
Bữa
thịt chó hôm đó, ăn xong vẫn còn thòm thèm. Cái quần mới của Nhiên quy thành tiền,
nếu gọi thêm một xị đế và món rựa mận khoái khẩu thì không đủ trả.
Sau
bữa thịt chó cuối năm đó, tôi bị bắt, không biết Nhiên ra sao.
*
Ra
khỏi tù năm 84, nghe bạn bè nói Nhiên đi Pháp rồi.
Nhiên
đi là phải. Ai đi được
cũng phải đi thôi. Nhớ có đêm lang thang với Nhiên trên đường Duy Tân, phố vắng
dần, chỉ có từng toán công an võ trang đi tuần tra, Nhiên đọc cho nghe hai câu
thơ:
“Chúa Phật còn lui chân
trước gông cùm chế độ
Huống hồ chút thanh
danh Nguyễn Tất Nhiên thống khổ”.
Đây
không phải lần đầu Nhiên làm thơ với khẩu khí như thế. Trong bài “Hai Năm Tình
Lận Đận”, Nhiên viết:
“Em bây giờ có lẽ
toan tính chuyện lọc lừa
anh bây giờ có lẽ
xin làm người tình thua
chuông nhà thờ đổ chậm
toan tính chuyện lọc lừa
anh bây giờ có lẽ
xin làm người tình thua
chuông nhà thờ đổ chậm
tượng
Chúa gầy hơn xưa
Chúa bây giờ có lẽ
xuống trần gian trong mưa
Chúa bây giờ có lẽ
xuống trần gian trong mưa
(dù sao thì Chúa
cũng
một thời làm trai tơ
dù sao thì Chúa cũng
là đàn ông… dại khờ)”
một thời làm trai tơ
dù sao thì Chúa cũng
là đàn ông… dại khờ)”
Nhiên
bảo tôi, đúng ra Nhiên muốn viết “Chúa có gầy hơn ta chăng mà đòi khoe xương sườn
trên Thánh Giá” nhưng lại thôi, vì ngại làm phật lòng người theo đạo.
*
Gặp
lại nhau tại California năm 1985. Nhiên từ Pháp đã qua Mỹ vài năm trước đó, còn
tôi vừa từ trại tỵ nạn chân ướt chân ráo đến sau.
Thăm
Nhiên tại căn nhà trọ ở Quận Cam, bạn mình gầy hơn, nói chuyện có lúc như đang
trôi vào cơn mê sảng. Nhiên nói đi nói lại nhiều lần, ông đuổi bà bán hàng rong
giùm tôi, mới sáng bảnh mắt mà bả rao hàng ồn quá.
Tôi
hoảng! Nhiên “hỏng” rồi.
Nhưng
rồi Nhiên cũng trở lại Nhiên của khổ đau dai dẳng. Nhiên đọc tôi nghe đoạn thơ:
“đời chia muôn nhánh khổ
anh tận gốc gian nan
cửa chùa tuy rộng mở
tà đạo khó nương thân
anh đành xưng quỷ sứ
lãnh đủ ngọn dao trần!
qua giáo đường kiếm Chúa
xin được làm chiên ngoan
Chúa cười rung thánh giá
bảo: Đầu ngươi có sừng!”
anh tận gốc gian nan
cửa chùa tuy rộng mở
tà đạo khó nương thân
anh đành xưng quỷ sứ
lãnh đủ ngọn dao trần!
qua giáo đường kiếm Chúa
xin được làm chiên ngoan
Chúa cười rung thánh giá
bảo: Đầu ngươi có sừng!”
*
Nhiên
hiền, nhưng lúc sửng cồ, cũng ác miệng lắm.
Một
hôm trong buổi họp mặt tại nhà Nhà văn Nhật Tiến ở đường King, thành phố Santa
Ana, Nhiên kể tôi nghe vụ lời qua tiếng lại giữa Nhiên và nhà văn Mai Thảo liên
quan đến thơ văn. Nhiên hỏi anh Mai Thảo, “nếu anh viết về thảm kịch của các cô
gái vượt biên bị hải tặc hiếp, anh có đặt tựa bài là ‘Mười Đêm Ngà Ngọc
Không?’”
Nhiên
không nói, nhưng tôi đoán, anh Mai Thảo chắc không giận Nhiên. Vì anh luôn chủ
trương chữ nghĩa không thể dùng để cãi cọ, chửi mắng nhau.
Một
lần khác, khi Nhiên nói sẽ viết nhạc, nhạc sĩ Du Ca Nguyễn Đức Quang nói đùa,
coi chừng cậu đi lộn giầy đó nhé. Nhiên sững cồ với anh Quang. Nhiên nói, size
giầy của anh Quang nhỏ lắm, không đủ cho Nhiên xỏ chân vào.
*
Thơ
Nhiên lúc nào cũng lấp ló đâu đó nỗi đau dai dẳng về một hình bóng, một cuộc
tình tan vỡ.
Thân
nhau, nhưng Nhiên ít cho biết đã thương bao nhiêu người con gái và có bao nhiêu
bóng hình đã làm khổ đời Nhiên. Chỉ thấy trong thơ Nhiên tràn ngập những nhớ
thương dai dẳng:
“… Em hết thương ta rồi phải không?
Thôi thế cho ta bớt não nùng
Thôi thế cho đời ta ngậm đắng
Còn nghe vị ngọt của tình nhân!…
Thôi thế cho ta bớt não nùng
Thôi thế cho đời ta ngậm đắng
Còn nghe vị ngọt của tình nhân!…
… Giữ cho nhau một chút tình
Giữ cho nhau một ánh nhìn thiên thu
Giữ long lanh, giữ sa mù
Giữ phai nhạt, giữ đền bù nhạt phai…”
Giữ cho nhau một ánh nhìn thiên thu
Giữ long lanh, giữ sa mù
Giữ phai nhạt, giữ đền bù nhạt phai…”
Phải
chăng, buồn, cô quạnh, là định mệnh của người làm thơ như Nguyễn Tất Nhiên?
Còn
nhớ, những năm Nhiên sống ở Quận Cam, một số bạn thân của Nhiên đêm đêm vẫn thường
nghe tiếng gọi cửa xin ngủ nhờ. Và bạn bè hẳn vẫn còn nhớ hai câu Nhiên viết thời
điểm đó:
“Buồn ơi hãy để ta buồn nữa
Trong tiếng làm thinh của ghế bàn”
Trong tiếng làm thinh của ghế bàn”
Có lần
Nhiên đến nửa đêm, phòng tôi trọ chỉ có tấm nệm trải dưới đất, Nhiên nhất định
nằm trên miếng khăn trải giường. Tôi đọc Nhiên nghe hai câu thơ tương truyền của
Phó Đức Chính:
“Cửu tuyền vô khách điếm
Kim dạ đáo thùy gia”
(Suối vàng không lữ quán
Đêm nay trọ nhà ai)
Kim dạ đáo thùy gia”
(Suối vàng không lữ quán
Đêm nay trọ nhà ai)
Nhiên
cười, bảo không biết dưới đó có … “Motel 6” không?
*
Một
chiều chớm Thu năm 1992, hai đứa ngồi bên lề đường trước trụ sở báo Người Việt
trên đường Moran. Tôi rủ Nhiên vào tòa soạn kiếm chút gì ăn, Nhiên bảo “thằng sắp
chết không ăn.” Biết Nhiên hay nói như thế từ thủa còn ở quê nhà, tôi không ngạc
nhiên, chỉ bảo, “Ừ, không ăn thì hút điếu thuốc”. Nhiên bảo, “thằng sắp chết
không hút thuốc.”
Một
tuần sau, Nhiên tự chọn cho mình cái chết. Năm ấy, Nhiên tròn 40 tuổi.
Anh
Mai Văn Hiền báo cho tôi biết tin. Lúc đó, tôi đang chạy chiếc máy in Imperial
của nhà in ABC vừa mua chưa được một tuần với giá hơn 20 ngàn. Nghe anh Hiền
nói Nhiên chết trong một chiếc xe cũ, đậu ở sân một ngôi chùa. “Để không làm
phiền đến ai”. Tôi lên cơn điên bất ngờ, cầm cây búa đập thủng một lỗ lớn ngay
trục quay chiếc máy. Chắc lúc đó tôi khóc!
Hôm
đi bên quan tài Nhiên ra huyệt mộ, nghe tiếng kèn trumpet của một người bạn
chung thổi bài “Thà Như Giọt Mưa”, tôi ý thức rõ rằng, Nhiên “BIẾN” rồi. Biến
như trong một bài thơ Nhiên đọc cho tôi nghe vào một lúc tôi đoán Nhiên sầu hận
nhất (tôi đã cố tìm mà không còn ai nhớ nguyên văn cả bài):
“Tôi hô BIẾN cái tôi buồn,
Tôi hô BIẾN nỗi thuồng luồng đời tôi
Tôi hô BIẾN VỢ
Tôi hô BIẾN CON
Tôi HÔ BIẾN CÁI NÀO NÓ HIỆN RA CÁI NẤY”.
Tôi hô BIẾN nỗi thuồng luồng đời tôi
Tôi hô BIẾN VỢ
Tôi hô BIẾN CON
Tôi HÔ BIẾN CÁI NÀO NÓ HIỆN RA CÁI NẤY”.
Hơn
một lần, tôi chợt nghĩ, BIẾN như thế hóa ra lại hay cho Nguyễn Tất
Nhiên./.
ĐINH QUANG ANH THÁI
(Cuối tháng 12/2017)