Trong lần viếng thăm mới đây tới Kazakhstan, ở Trung Á, tôi
đã có dịp cùng đi với mấy người thợ săn đang còn sử dụng chim ưng như một vũ khí.
Tôi không muốn bàn luận
gì về chuyện"đi săn", mà chỉ muốnnói
rằng, trong trường hợp này, Thiên nhiên chỉ đơn giản đi theo con đường của nó.
Tôi không có người phiên dịch cùng đi, nhưng điều có thể là
bất tiện lại biến thành may mắn. Do không thể nói chuyện với họ, tôi để ý nhiều
hơn tới việc họ làm. Nhóm nhỏ của chúng tôi dừng lại, người ôm con chim ưng
trong tay tách ra khỏi chúng tôi và gỡ chiếc mũ nhỏ bằng bạc trên đầu con chim.
Tôi không biết tại sao ông ta quyết định dừng lại ở chỗ đó, và không có cách gì
để hỏi.
Con chim bay đi, lượn quanh vài vòng rồi đâm đầu thẳng xuống
dưới vực và ở luôn dưới đó. Khi chúng tôi đến gần thì thấy một con chồn bị kẹp
nơi vuốt con chim. Cảnh đó lặp lại hơn một lần trong buổi sáng.
Trở về làng, tôi gặp những người đang chờ tôi, tôi hỏi họ
bằng cách nào họ có thể huấn luyện chim ưng làm mọi thứ như tôi nhìn thấy, kể cả
việc ngoan ngoãn đứng trên cánh tay chủ ( và tay tôi nữa, họ để một dải băng
tay bằng da trên tay tôi và tôi cảm thấy móng vuốt nhọn của con chim rất gần.)
Đó là một câu hỏi vô nghĩa. Không ai giải thích được. Họ nói
là nghệ thuật đó được truyền từ đời này sang đời khác, cha huấn luyện con trai,
và cứ thế. Nhưng điều còn mãi khắc sâu trong tâm trí tôi là những ngọn núi phủ tuyết
phía sau, bóng dáng những con ngựa và những kỵ mã, con chim ưng bay lên từ tay
một người trên lưng ngựa, và cú đâm bổ xuống chí tử của nó.
Điều còn lưu lại nữa là câu chuyện mà một người trong nhóm
đó kể tôi nghe khi dùng bữa trưa.
Một buổi sáng, người chiến sĩ Mông Cổ Thành Cát Tư Hãn và
các thuộc hạ cùng đi săn. Những người cùng đi mang theo cung tên, nhưng Thành Cát
Tư Hãn mang theo trên cánh tay con chim ưng mà ông ưa thích, chim còn giỏi và chắc
hơn bất cứ mũi tên nào, bởi vì nó có thể bay lên trời cao và nhìn được những gì
con người không thể thấy.
Tuy nhiên, mặc cho mọi người cố gắng nhiệt tình, họ vẫn
không tìm thấy được gì. Thất vọng, Thành Cát Tư Hãn quay lại chỗ cắm trại và để
khỏi làm tâm trạng thất vọng lan đến những
người khác, ông tách ra khỏi nhóm và cỡi ngựa đi một mình. Họ ở lại trong rừng
lâu hơn mong đợi và Thành Cát Tư Hãn rất mệt và khát. Dưới ánh nắng hè, các con
suối đều cạn khô hết, ông chẳng có gì để uống. Thế rồi, ông bỗng ngạc nhiên nhìn
thấy một mạch nước nhỏ chảy từ tảng đá trước mặt.
Ông gỡ con chim ưng khỏi tay và lấy ra chiếc cốc bạc vẫn
thường mang theo bên mình. Phải rất lâu mới hứng nước đầy cốc và khi ông sắp đưa
lên môi thì con chim vụt bay lên, giật cái cốc khỏi tay ông và ném xuống đất.
Thành Cát Tư Hãn tức giận, nhưng chim ưng là thú cưng của
ông, và có lẽ chính nó cũng khát nước. Ông nhặt cái cốc lên, lau sạch bụi và hứng
nước lại. Lần này cốc nước mới đầy được một nửa thì chim ưng lại đâm đến, làm đổ
nước.
Thành Cát Tư Hãn quý con chim này, nhưng ông biết rằng ông
không thể, dù bất cứ hoàn cảnh nào, chấp nhận một sự bất kính như thế, ai đó có
thể nhìn thấy cảnh này từ xa và sau này, có thể kể lại cho các chiến sĩ của ông
rằng người chinh phục vĩ đại không thể nào thuần dưỡng được chỉ một con chim.
Lần này, ông rút gươm ra, nhặt lấy cái cốc và hứng nước,
một mắt nhìn vào dòng suối, mắt kia canh chừng
chim ưng. Ngay khi thấy nước vừa đủ, ông chuẩn bị uống thì con chim ưng
lại bay gần tới ông. Ông đâm ngay một nhát vào ngực con chim.
Tuy nhiên, mạch nước đã cạn, và Thành Cát Tư Hãn vẫn quyết
tìm nước uống nên leo lên tảng đá đi tìm con suối. Thật đáng kinh ngạc, quả thực
là có một vũng nước và ngay ở giữa, một con rắn thuộc loài độc nhất vùng này nằm
chết ở đó. Nếu ông lỡ uống nước này thì hẳn ông cũng đã mất mạng.
Thành Cát Tư Hãn trở về trại, tay ôm con chim đã chết. Ông
cho đúc một bức tượng nhỏ con chim bằng vàng, và trên một cánh chim, ông khắc dòng
chữ:
"Ngay cả khi bạn làm điều gì mà ta không thích,
thì đó vẫn là bạn của ta".
Và trên cánh bên
kia, ông khắc dòng chữ:
"Bất cứ hành động nào thực hiện khi giận dữ đều là hành
động đưa đến thất bại."
THÂN TRỌNG SƠN dịch
( Trích tuyển tập
LIKE THE FLOWING RIVER -
Nguyên tác tiếng Bồ Đào Nha, bản tiếng Anh của Margaret Jull Costa.
NXB Madison Park
Press, New York, 2006 )