Đây là trích đoạn bài tựa của cuốn tản văn "Như dòng
sông đang chảy" của Paulo
Coelho, nhà văn người Brazil. Sinh năm 1947 tại Rio de Janeiro, 40 tuổi mới
viết và xuất
bản cuốn sách đầu tiên, Paulo Coelho được xem là nhà văn ( còn sống ) được đọc nhiều nhất thế giới: tuy số lượng tác phẩm đến nay chỉ
trên 30
cuốn, nhưng đã phát hành đến
210 triệu bản tại 170
quốc gia, trong đó có nhiều cuốn luôn ở trong danh sách best-seller ( số liệu tính đến tháng 6/
2015 ). Ngày 22/12/2016, trong danh sách 200 tác giả có ảnh hưởng lớn nhất thế giới
do công ty Richtopia đề xướng, Paulo Coelho được kể tên ở vị trí thứ 2.
"Như dòng sông đang chảy"không phải là tiểu
thuyết, vừa như tuỳ bút, vừa như truyện ngắn, tạm gọi là tản văn. Đây là tập hợp
101 bài viết ông đã đăng trong nhiều nhật báo và tạp chí khắp nơi trên thế giới
từ năm 1998 đến năm 2005. Chuyện kể về lẽ sống, cái chết, về định mệnh, số phận,
về tình yêu lỡ mất và tìm thấy lại..., giọng văn có khi hài hước, có khi nghiêm
túc, nhưng lúc nào cũng thâm trầm sâu sắc. Viết đăng báo nên bài ngắn nhất chỉ dăm
bảy dòng, dài nhất là hai ba trang. Đọc "Như dòng sông đang chảy" ta như bắt gặp bản tóm tắt những giai đoạn của
cuộc đời sống động của tác giả, nhiều trắc trở lắm gian truân mà không thiếu những
lắng đọng trầm tư.
( Nhan đề bài viết này do người dịch đặt.)
Paulo Coelho, nhà văn người Brazil.
Khi lên mười lăm, tôi nói với mẹ:
" Con đã thấy được thiên hướng của mình. Con muốn làm
nhà văn."
Mẹ buồn rầu đáp: " Con ạ, ba con là kỹ sư. Ba là người
biết lẽ phải, có cái nhìn rất rõ ràng về nhân gian. Con có thực sự biết làm nhà
văn là thế nào không?"
" Là làm một người viết sách."
" Chú Haroldo
của
con là bác sĩ, chú cũng viết sách, và cũng đã xuất bản mấy cuốn. Nếu con học kỹ
sư, con vẫn có thể viết sách khi rảnh."
" Không đâu mẹ, con muốn làm nhà văn, không phải là kỹ
sư viết sách."
" Nhưng con có gặp nhà văn nào chưa? Con có thấy nhà
văn nào chưa?"
" Chưa hề. Chỉ nhìn ảnh thôi."
" Vậy sao con có thể muốn trở thành nhà văn khi chưa
thực sự biết nhà văn là thế nào? "
Để trả lời câu hỏi của mẹ, tôi quyết định đi tìm tòi nghiên
cứu. Và đây là những gì tôi tìm hiểu được về việc làm nhà văn là thế nào vào đầu
thập niên 1960.
(a) Nhà văn
luôn luôn đeo kính và không bao giờ chải đầu. Một nửa thời gian ông cảm thấy tức
giận về mọi chuyện, một nửa kia thì thấy buồn chán. Ông mất nhiều thời gian
trong đời ở quán rượu, mải tranh cãi với những nhà văn tóc rối và đeo kính khác.
Ông nói những chuyện "thâm sâu".
Lúc nào ông cũng có những ý tưởng làm kinh ngạc về tình tiết cuốn tiểu thuyết sắp
viết của mình và ghét bỏ cuốn vừa mới in.
(b) Nhà văn
có bổn phận và nghĩa vụ không bao giờ để cho người cùng thế hệ thấu hiểu, ông đoan chắc rằng, người như ông đã sinh ra
trong một thời đại tầm thường, ông tin tưởng được thấu hiểu là mất đi cơ hội để
được coi như là thiên tài. Nhà văn xem lại, và viết lại một câu cả ngàn lần. Vốn
từ vựng của một người trung bình bao gồm 3000 từ, một nhà văn thực thụ không
bao giờ dùng từ nào trong số đó, vì còn tới 189 000 từ khác nữa trong từ điển,
và ông không phải là người trung bình.
(c) Chỉ những
nhà văn khác mới hiểu được những gì mà nhà văn cố diễn đạt. Dù vậy, ông cũng ghét
tất cả nhà văn khác, bởi vì hết thảy họ đều mưu mô tranh giành mấy chỗ trống mà
văn học sử qua nhiều thế kỷ để lại. Và vì thế mà nhà văn với những người đại loại
như thế phải ganh đua tranh giải thưởng " cuốn sách rắc rối nhất ",
cuốn nào đạt giải sẽ là cuốn thành công trong việc trở nên khó đọc nhất.
(d) Nhà văn
hiểu về những thứ mang những cái tên gây hoang mang, như là ký hiệu học, nhận
thức luận, tân cụ thể luận. Khi ông muốn làm ai đấy kinh sợ, ông sẽ nói những điều
như là: "Einstein là một
người điên", hoặc "Tolstoy
là
anh hề của tầng lớp tư sản." Mọi người đều thấy bị xúc phạm, tuy nhiên họ sẽ
không đi nói với người khác rằng thuyết tương đối là nhảm nhí, hay Tolstoy là người bảo vệ tầng lớp quý tộc Nga.
(e) Khi
muốn quyến rũ một phụ nữ, nhà văn sẽ nói: " Tôi là nhà văn" và viết
nguệch ngoạc một bài thơ trên khăn bàn ăn. Làm như thế lúc nào cũng chắc ăn.
(f) Phô bày
kiến thức rộng rãi của mình, nhà văn có thể hoạt động như một nhà phê bình văn
học. Với vai trò này, ông có thể tỏ ra độ lượng khi viết về tác phẩm của bằng hữu.
Phân nửa những bài phê bình như thế được lấy từ trích dẫn các tác giả nước ngoài,
phân nửa kia là phân tích câu cú, luôn luôn dùng những thuật ngữ như " lát
cắt nhận thức luận", hay "một cách nhìn cuộc đời hai chiều được hợp
nhất lại". Bất cứ ai đọc bài phê bình này cũng sẽ nói: " Thật là một
con người học cao biết rộng!" Nhưng họ sẽ không mua sách vì sợ sẽ không biết
đọc làm sao khi lát cắt nhận thức luận xuất hiện.
(g) Khi được
mời phát biểu về cuốn sách đang đọc, nhà văn luôn nêu tên cuốn sách mà không ai
nghe tới bao giờ.
(h) Chỉ có
một cuốn sách gợi lên sự khâm phục thống nhất cho nhà văn và những người đại loại
như thế: cuốn Ulysse của James Joyce. Không
có nhà văn nào phát biểu bất lợi về tác phẩm này nhưng khi có ai hỏi sách viết
về vấn đề gì, thì ông không giải thích được, gây nên sự nghi ngờ rằng không biết
ông ta đã đọc sách này chưa.
Trang bị tất cả thông tin này, tôi trở về giải thích cho
mẹ chính xác nhà văn là thế nào. Mẹ tôi hơi ngạc nhiên.
" Vậy làm kỹ sư vẫn dễ hơn con ạ. Hơn nữa, con có đeo
kính đâu!"
THÂN TRỌNG SƠN
giới thiệu và dịch
Trích tuyển tập
LIKE THE FLOWING RIVER -
Nguyên tác tiếng Bồ Đào Nha, bản tiếng Anh của Margaret Jull Costa, NXB Madison Park
Press, New York, 2006 ).