Paris bị phong toả, thiếu đói, ngột ngạt. Chim sẻ trên
mái nhà khan hiếm hẳn và lũ
chuột trong cống rãnh
ngày càng ít đi. Mọi người ăn bất cứ thứ gì kiếm được.
Sáng tháng giêng
đẹp trời, ông Morissot, vốn là thợ sửa đồng hồ, nay thất nghiệp, khi đang rầu rĩ
tản bộ dọc theo đại lộ, tay đút túi quần, bụng rỗng, bỗng chạm mặt một người
quen: ông Sauvage, bạn từ những chuyến đi câu.
Trước khi xảy ra chiến tranh, cứ mỗi sáng chủ nhật, từ sớm
tinh mơ, Morissot đã ra đi, tay xách cần tre, lưng đeo hộp thiếc. Ông đáp chuyến
tàu lửa Argenteuil, xuống ga Colombes, rồi đi bộ đến cù lao Marante. Vừa mới đặt
chân đến vùng đất mơ ước này là ông bắt đầu
thả câu, mãi cho đến tối mới về.
Mỗi chủ nhật, ông gặp Sauvage ở chỗ đó. Ông Sauvage người
nhỏ nhắn,mập mạp và vui tính, bán hàng
xén ở đường Notre-Dame-de-Lorette, cũng là dân mê câu cá. Hai người thường ở bên
nhau cả nửa ngày, tay cầm cần câu, chân đu đưa trên mặt nước, và cứ thế tình bạn
ngày càng thân thiết.
Nhiều ngày, họ chẳng nói gì với nhau. Cũng có lúc, họ hàn
huyên tâm sự, nhưng dù không
ngỏ lời nào họ cũng hiểu nhau lắm rồi, vì có sở thích và cảm nhận y như nhau.
Mùa xuân đến, khoảng mười giờ sáng, vầng thái dương buổi
sớm thả nhẹmàn
sương mỏng bồng bềnh trên dòng sông êm đềm và phủ chút nắng ấm mùa mới trên lưng
hai người mải miết buông câu, Morissotcó khi nói với người ngồi kế bên: "Ôi!
Thật thú vị quá chừng!" và ông Sauvage đáp ngay: " Chẳng có gì tuyệt
hơn!" Và chừng đó đủ cho hai người hiểu và quý nhau.
Sang thu, vào lúc ngày
tàn, ánh tà huy nhuộm
đỏ ối bầu trời chiếu xuống mặt nước những đám mây hồng, cả dòng sông đỏ tía lên,
phía chân trời đỏ rực, khiến cảnh nơi hai người bạn ngồi trông đỏ cháy cả lên,dát
vàng vào cây cối sắp
thay lá sau cơn gió lạnh đầu mùa,
Sauvage nhìn Morissot mỉm cười nói: " Cảnh vật tuyệt đẹp nhỉ!" Và Morissot
say sưa đáp, mắt vẫn không rời chiếc phao: "Trông đẹp hơn cảnh đại lộ nhiều
hả! "
Ngay khi nhận ra nhau, họ nồng nhiệt bắt tay, cả hai đều
cảm động vì gặp nhau trong hoàn cảnh đổi khác thế này. Ông Sauvage thở dài, nói
nhỏ: " Lại còn chuyện gay go nữa đấy!"Morissot
rầu rĩ than: " Mà thời tiết thì quá tuyệt! Hôm nay là ngày đẹp trời đầu tiên
trong năm đấy!"
Thật vậy, trời trong xanh, ngập nắng.
Hai người trầm ngâm, buồn bã đi cạnh nhau, Morissot nói
tiếp: " Bây giờ mà được đi câu nhỉ? Nhớ lại hồi đó thật thú vị! "
Ông Sauvage hỏi: " Biết bao giờ ta mới đi câu trở lại
được?"
Hai người bước vào một quán rượu nhỏ và uống một ly
" nàng tiên xanh " (1), rồi cùng nhau dạo bước trên đường.
Bỗng Morissot dừng lại: " Làm một ly nữa không?
"Ông Sauvage đồng ý: " Làm thì làm." Thế là cả hai lại vào một
quán rượu khác.
Khi trở ra, cả hai đều chếnh choáng, khật khưỡng như những
người bụng đói mà nốc rượu vào. Trời mát dịu. Cơn gió nhẹ mơn man khuôn mặt họ.
Nhờ khí trời ấm áp nên bớt say, ông Sauvage dừng lại: " Hay là ta lại đi?
"
-
Đi đâu?
-
Thì đi câu đó.
-
Nhưng ở đâu chứ?"
-
Vẫn chỗ cù lao chúng ta. Quân Pháp đóng gần
Colombes. Tôi quen đại tá Dumoulin, họ sẽ dễ dàng cho mình qua thôi.
Morissot sướng run lên: "Được rồi. Tôi đồng ý." Rồi hai người chia tay nhau để đi lấy dụng cụ câu cá.
Một giờ sau, hai người đã cùng sải bước trên đường cái.
Họ đi đến dinh thự của viên đại tá. Nghe lời thỉnh cầu của họ, ông mỉm cười và chấp
thuận cái ý thích phóng khoáng đó. Thế là cả hai lại lên đường, giờ đã có giấy
thông hành.
Chẳng bao lâu, họ đã đi vượt qua các tiền đồn, băng
ngang qua vùng Colombes bỏ hoang, đặt chân lên bờ những cánh đồng nho bé nhỏ trải
dài xuống phía sông Seine. Lúc ấy khoảng
mười một giờ.
Trước mặt họ, làng Argenteuil trông im lìm, chết chóc.
Hai ngọn đồi Orgemont và Sannois cao trội hơn cả vùng. Cánh đồng rộng lớn kéo dài
đến tận Nanterre giờ đây trơ trọi, hoang vắng hẳn, chỉ còn vài cây anh đào trụi
lá và những vùng đất xám.
Ông Sauvage đưa tay chỉ mấy đỉnh núi, thì thầm: "
Bọn Phổ ở trên kia kìa!" Và hai người bạn bỗng thấy lo ngại đến tê cóng người
trước quang cảnh hoang vu này.
Quân Phổ! Họ chưa bao giờ trông thấy chúng, nhưng đã cảm
nhận bóng dáng chúng, từ mấy tháng nay, ở quanh Paris, chúng giày xéo đất nước,
cướp bóc, giết chóc, gây cảnh đói kém, không thấy mặt nhưng thật hung bạo. Họ cảm
thấy một nỗi kinh hoàng lạ lùng chen vào lòng căm ghét sẵn có đối với dân tộc
xa lạ, xâm lược kia.
Morissot ấp úng: " Này, lỡ gặp bọn chúng thì sao
nhỉ?"
Với thói hay chế giễu của dân Paris, ông Sauvage đáp: "Ta
sẽ biếu cho chúng một mẻ cá."
Nhưng rồi cả vùng yên lặng quá khiến họ ngại không dám
phiêu lưu vào
phía đồng ruộng.
Cuối cùng, ông Sauvage đánh bạo nói: " Thôi, lên đường
đi! Nhưng phải cẩn thận mới được! "
Và hai người đi xuống một ruộng nho, cúi gập người, lom
khom, núp mình dưới những bụi cây, đảo mắt, căng tai.
Phải băng qua một dải đất trống nữa mới tới bờ sông. Họ
đâm đầu chạy, và khi ra tới nơi, cả hai núp mình trong đám lau sậy khô.
Morissot áp tai xuống đất để nghe thử có ai đi gần đây
không. Chẳng nghe thấy gì. Chỉ có mình họ ở nơi này.
Cả hai yên chí và bắt đầu thả câu.
Trước mặt, cù lao Marante hoang vắng che khuất họ với bờ
bên kia. Tiệm ăn nhỏ cửa đóng then cài, có vẻ đã bỏ hoang nhiều năm rồi.
Ông Sauvage câu được con cá đục đầu tiên. Morissot câu được
con thứ hai, và cứ một chặp, họ lại giơ cao chiếc cần với con vật bé sáng ánh bạc
vẫy vùng ở đầu sợi dây, thật là mẻ cá diệu kỳ.
Họ nhẹ nhàng bỏ mấy con cá vào trong cái giỏ lưới nhỏ đặt
dưới chân, và tận hưởng một niềm vui thanh tao, niềm vui ta cảm thấy khi tìm lại
được thú vui ưa chuộng lâu nay bị tước đoạt.
Mặt trời toả hơi nóng giữa đôi vai hai người, họ không
nghe thấy gì, họ không suy nghĩ gì, họ quên hết mọi chuyện trên đời, mà chỉ biết
tới việc câu cá của mình.
Bất thình lình, một tiếng động khô khốc như vang lên từ
dưới sâu làm rung chuyển cả mặt đất. Đại
bác bắt đầu khai hoả trở lại.
Morissot quay đầu lại, và thấy xa xa, phía tả ngạn con
sông, bóng dáng sừng sững của ngọn Valérien,
từ trên đỉnh bốc lên làn khói trắng.
Ngay sau đó một làn khói thứ hai bốc lên từ trên đỉnh
chiến luỹ, và một lát sau một tiếng nổ mới lại gầm vang đất trời.
Sau đó, lại tiếp tục những tiếng nổ khác nữa, từng chặp
một, ngọn núi phà ra hơi thở chết chóc, nhả lên tận bầu trời êm ả những làn hơi
trắng đục, tạo ra một lớp mây phủ lên trên núi.
Ông Sauvage nhún vai: " Bọn chúng lại tiếp tục!"
Morissot bần thần nhìn cái phao đang dập dềnh lên xuống,
vốn là người bình tĩnh, bỗng nổi giận với những kẻ điên rồ bắn giết nhau, ông làu
bàu: " Chỉ những kẻ ngu đần mới giết nhau như vậy!"
Ông Sauvage tiếp lời: " Còn tệ hơn loài cầm thú."
Và Morissot mới bắt được con cá mương, lên tiếng:
" Vẫn chỉ là vậy thôi chừng nào còn nhà nước."
Ông Sauvage xen vào: " Nền cộng hoà sẽ không tuyên
chiến..."
Morissot ngắt lời: " Các vua chúa thì tiến hành
chiến tranh xâm lược, với nền cộng hoà thì nội chiến."
Thế rồi họ bình thản chuyển sang tranh luận những vấn đề
lớn về chính trị, với lý lẽ lành mạnh của những con người hiền lành và yên phận,
đồng ý với nhau ở điểm rằng rồi ra chẳng bao giờ được tự do. Và ngọn núi Valérien
vẫn nổ rền không nghỉ, từng quả pháo đại bác bắn ra phá huỷ bao ngôi nhà người
dân Pháp, nghiền nát bao cuộc sống, tàn sát bao con người, làm tan vỡ biết bao
giấc mơ, biết bao niềm vui ấp ủ, biết bao hạnh phúc mong chờ, gây nên những nỗi
đau buồn triền miên không dứt cho bao trái tim những người vợ, những người con,
những người mẹ ở nhiều xứ sở khác nữa.
" Cuộc sống là vậy thôi! "ông Sauvage nói.
Morissot bật cười, "Nói cho đúng cái chết là vậy
thôi! "
Bỗng họ giật mình, sợ hãi, vì cảm thấy có tiếng bước đi
phía sau. Khi quay lại, họ nhìn thấy sát ngay vai mình bốn người, bốn gã đàn ông
cao to, rậm râu, có khí giới, ăn mặc như gia nhân những nhà quyền quý, đầu đội
mũ cát két, lăm lăm chĩa súng về phía họ.
Hai chiếc cần câu tuột khỏi tay họ, rơi xuống sông.
Trong vài giây, họ bị bắt trói lại, ném vào chiếc thuyền
đưa sang cù lao.
Và đằng sau ngôi nhà mà họ tưởng bỏ hoang, họ thoáng thấy
khoảng hai chục tên lính Đức.
Một gã cao lớn, râu ria xồm xoàm, ngồi dạng hai chân trên
ghế, miệng ngậm chiếc tẩu dài bằng sứ, hỏi họ bằng thứ tiếng Pháp rất chuẩn:
" Thế nào, quý ông, đi câu khá chứ?"
Ngay lúc đó, một tên lính mang đến đặt dưới chân viên sĩ
quan cái giỏ đựng cá mà hắn đã để ý mang về. Tên Phổ mỉm cười: "Ờ, ờ, cũng
không tệ lắm đó. Nhưng có chuyện khác cần bàn. Nghe ta nói đây và đừng hoảng hốt.
Với ta, các người là gián điệp được phái tới do thám ta. Ta bắt được và sẽ bắn
bỏ các người. Các người giả bộ đi câu, cốt để che giấu kế hoạch. Các người đã rơi
vào tay ta, thây kệ các người, chiến tranh là vậy đó. Các người đã đi qua khỏi
tiền đồn, hẳn là có mật khẩu để đi về. Cho ta biết mật khẩu đó, ta sẽ tha
cho."
Hai người bạn đứng cạnh nhau, mặt tái mét, đôi bàn tay
bối rối run nhẹ, không nói gì.
Viên sĩ quan nói tiếp: " Không ai biết chuyện này,
các người sẽ yên ổn trở về. Bí mật sẽ biến mất cùng với các người. Nếu các người
từ chối thì sẽ chết, ngay tức khắc. Chọn
đi!"
Hai người đứng bất động, không hé môi.
Tên Phổ, vẫn bình tĩnh, chỉ tay về phía con sông nói tiếp:
" Hãy nghĩ là chỉ năm phút nữa, các người sẽ nằm dưới dòng nước kia. Chỉ trong vòng năm phút thôi! Các người có thân
nhân chứ?"
Trên núi Valérien đại bác vẫn nổ rền.
Hai người đi câu vẫn đứng lặng im. Tên Đức dùng ngôn ngữ
của mình ra lệnh. Rồi gã dịch cái ghế ra xa một chút để khỏi ngồi gần hai tù binh
quá, mười hai người xếp hàng cách đó hai chục bước, súng đặt dưới chân.
Viên sĩ quan tiếp lời:" Ta cho các người một phút,
không thêm giây nào."
Gã chợt đứng dậy, tới gần hai người Pháp, nắm lấy tay Morissot , kéo ông ra xa và thì thầm
vào tai: " Nói nhanh lên, mật khẩu là gì? Bạn ngươi không biết đâu, ta sẽ làm
bộ mủi lòng mà tha cho."
Morissot không trả lời.
Tên Phổ lại đến kéo Sauvage ra và hỏi lại y như vậy.
Sauvage cũng không nói gì.
Họ đứng sát cạnh nhau.
Viên sĩ quan ra lệnh. Các tên lính giương súng.
Lúc đó, ánh mắt Morissot chợt nhìn về phía giỏ đựng cá
đục đang để trên cỏ, cách ông vài bước.
Một tia nắng chiếu vào làm cho đống cá còn quẫy được ánh
lên. Và ông thấy suy sụp. Tuy đã cố nén, mắt ông vẫn đẫm lệ.
Ông lắp bắp: " Vĩnh biệt, anh Sauvage."
Ông Sauvage đáp lại: " Vĩnh biệt, anh Morissot."
Họ nắm chặt
tay nhau, cả thân người từ chân lên đầu run rẩy bởi những nỗi sợ hãi khó tả.
Viên sĩ quan thét: " Bắn! "
Mười hai phát súng đồng loạt nổ.
Ông Sauvage ngã xuống vì một phát trúng ngay mũi. Ông Morissot
cao hơn, lảo đảo, xoay người rồi ngã chồng lên bạn, mặt hướng lên trời, máu phọt
lên từ chiếc áo bị bắn thủng nơi ngực.
Tên Đức lại ra lệnh tiếp.
Những thuộc hạ tản ra rồi trở lại mang theo dây thừng và
những tảng đá, chúng lấy buộc vào chân hai người bị sát hại rồi khiêng ra bờ sông.
Ngọn Valérien vẫn không ngừng rền tiếng nổ, giờ này lại
phủ đầy lớp khói dày đặc.
Hai tên lính khiêng Morissot đằng đầu và đằng chân, hai
tên khác cũng khiêng ông Sauvage cách như vậy. Hai xác người, bị đẩy mạnh đong đưa
qua lại một lát rồi bị ném tít ra xa, đánh thành một đường vòng, và chìm thẳng đứng
xuống sông, vì bị đá kéo hai chân xuống trước.
Nước bắn lên, sủi bọt, xoáy tròn rồi tĩnh lặng, trong
khi những đợt sóng lăn tăn dập vào đến tận bờ. Một chút máu loang ra trên mặt sông.
Viên sĩ quan, vẫn thản nhiên, nói nhỏ: " Bây giờ là nhiệm vụ của
lũ cá."
Sau đó gã quay về nhà.
Gã chợt thấy giỏ cá đục nằm trong cỏ. Gã nhặt lên, ngắm
nghía, mỉm cười gọi to:
"Wilhelm!"
Một tên lính khoác tạp dề trắng chạy đến. Và tên Phổ ném
mớ cá của hai người vừa bị bắn, ra lệnh: " Chiên ngay mấy con này cho ta
khi chúng còn
sống . Ngon lắm đó.".
Sau đó, gã lại ngậm chiếc tẩu vào miệng.
_______________________________________________
(1) Absinthe,
rượu làm từ các loại thảo mộc, trong đó thành phần chính là cây khổ ngải ( ngải
chi ). Vì có màu xanh ngọc của cây lá nên rượu này còn có tên gọi là nàng tiên
xanh ( green fairy ).
THÂN TRỌNG SƠN
dịch từ nguyên bản tiếng Pháp
( Deux amis , 5 février 1883 )